كمال‌الدين ابوالعطاء متخلص به خواجو شاعر قرن هشتم، در سال 689ﻫ..ق در كرمان به دنيا آمد و در سال 722ﻫ..ق در شيراز درگذشت. آرامگاه وى در شيراز، در دامنه كوه صبوى و در ابتداى جاده شيراز ـ‌اصفهان، درتنگ اللّه اكبر قرار گرفته است. قبر وى مشرف بر دروازه قرآن است. آب چشمه معروف ركناباد نيز از كنار مقبره خواجو مىگذرد. اين آرامگاه در سال 1315 با اعتبارات اداره فرهنگ فارس ساخته شد. محل آرامگاه در محوطهاى بدون سقف قرار دارد. در وسط صفه آن سنگ قبرى است كه بالاى آن محدّب و داراى برآمدگى است. روى اين سنگ كتيبهاى كه بيانگر قبر خواجو باشد، وجود ندارد. فقط بالاى سنگ عبارت: «كل من عليها فان و يبقى وجه ربك ذوالجلال و الاكرام» به خط ثلث نوشته شده است.در بالا و پايين قبر نيز دو ستون سنگى كوتاه قرار دارد. در سال 1337 اداره باستانشناسى فارس اقدام به ساخت يك اتاق در قسمت شمالى محوطه آرامگاه كرد. در پيشانى اين اتاق دو غزل از غزليات خواجو به خط نستعليق بر روى كاشى با مطلعهاى زير نوشته شده است:
دوش می‌کردم سؤال از جان که آن جانانه کو؟
گفت:بگذر زان بت پیمان شکن پیمانه ذکو؟
***
صبحدم دل را مقیم خلوت جان یافتم
از نسیم صبح بوی زلف جانان یافتم
هم اينك اين اتاق تبديل به فرهنگسراى خواجو گرديده است.
كمى بالاتر از مقبره خواجو 3 غار وجود دارد. يكى از آنها غارى است كه محل عبادت و رياضت زهاد و مشايخ بوده و خواجو نيز مدتى در آن جا به عبادت مشغول بوده است.غار ديگر كه در دهانه آن طاقى ضربى از نوع طاق كجاوهاى از سنگ و آجر زده شده، محل قبر خواجه عمادالدين محمود، وزير معروف شاه شيخ ابواسحاق اينجو است. (--->قبر خواجه عمادالدين محمود) در سمت چپ اين غار نيز محرابى بر روى ديواره سنگى حجارى شده كه بخش بالايى و ضلع چپ آن تخريب گرديده است.در كنار اين غار نقش برجستهاى از جنگ رستم و شير ديده مىشود كه به دستور حسينعلى ميرزا فرمانفرماى فارس در سال 1218ﻫ..ق حك شده است. در كنار آن نيز نقش برجسته ناتمامى از فتحعلى شاه قاجار و دو تن از پسرانش وجود دارد. در دو طرف اين نقش برجسته دو نيم ستون به سبك ستونهاى دوره زنديه در درون كوه حك شده است.در سال 1370 توسط دانشكده ادبيات دانشگاه كرمان، كنگره بين المللى بزرگداشت خواجو در كرمان برگزار شد و مراسم اختتاميه اين كنگره در شيراز انجام شد. در همان زمان توسط شهردارى شيراز و استاندارى فارس، آرامگاه خواجو مرمت و بازسازى شد. اين بازسازى در برگيرنده بازسازى كف و بدنه و ايجاد يك سرى ديوارههاى عمودى با مصالح سنگ بود. سردیس سنگى خواجو که از سنگ یکپارچه کوه تراشیده شده است، در اين مكان قرار دارد.بناى آرامگاه خواجوى كرمانى در تاريخ 13/3/1351با شماره 916 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
منابع: آثار عجم، فرصتالدوله شيرازى، انتشارات بامداد، 1362، ص 482 / اقليم پارس، سيد محمدتقى مصطفوى، نشر تابان، تهران، 1364، ص 51 / بزرگان شيراز، رحمتاللّه مهراز، انتشارات انجمن آثار ملى، شيراز، 1348، ص 297 / بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، علىنقى بهروزى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، ص 94 / جغرافياى كامل ايران، عبدالرضا فرجى، دبيران گروههاى آموزشى جغرافياى استانها، شركت چاپ و نشر ايران، تهران، 1366، ج 2، ص 861 / دايرةالمعارف بناهاى تاريخى ايران در دوره اسلامى، بناهاى آرامگاهى، ويرايش محمدمهدى عقابى، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، 1376، ص 41 / دايرةالمعارف فارسى، غلامحسين مصاحب، انتشارات فرانكلين، 1345، ج 1، ص 918 / شيراز در گذشته و حال، حسن امداد، اتحاديه مطبوعاتى فارس، ص 182 / شيراز شهر جاويدان، على سامى، انتشارات نويد شيراز، 1363، ص531 / فرهنگ فارسى دكتر معين، محمد معين، اميركبير، تهران، 1353ـ1358، ج 5، ص 486 / كارنامه انجمن آثار ملى، حسين بحرالعلومى، انجمن آثار ملى، تهران، 1355،ص 582 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 141 / معمارى ايران (دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 86.
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
