اين اثر تاريخى در فاصله هفت كيلومترى شهرستان داراب و در فاصله 200 مترى بناى مسجد سنگى قرار دارد. اين بنا كه از بناهاى دوران ساسانى است، به دستور داراب شاه از سنگ يك پارچه ساخته شده است. اين آسياب نيز مانند ساختمان مسجد سنگى داراى معمارى صخره‏اى است و در دل كوه حفر شده است. ساختمان آسياب داراى تونلى است كه در كنار آن مجراى خروج آب قرار گرفته و آبى كه سنگ آسياب را مى‏چرخاند از طريق اين راه آب به سمت دشت مقابل مسجد سنگى هدايت مى‏شده است. در سردر ورودى تونل كتيبه‏اى بر روى سنگ به زبان فارسى نقر شده است كه مربوط به زمان قاجار است. در كنار آن نيز بر روى ديوار كنارى تونل نوشته ديگرى به خط كوفى مربوط به زمان اتابكان فارس وجود دارد كه شباهت زيادى به نوشته‏هاى درون مسجد سنگى دارد. در داخل تونل آسياب خطوط ديگرى مشاهده مى‏شود كه برخى قابل خواندن نيست و در بعضى از آنها كلماتى نظير «اللّه» نگاشته شده است. در انتهاى تونل، محل سنگ آسياب قرار دارد كه امروزه از آن اثرى نيست. هم چنين انتهاى تونل توسط مجرايى به دو حلقه چاه دوازده مترى كه بر سنگ كوه و در بالاى آسياب وجود دارد، متصل مى‏شود.اين مجرا امروزه بر اثر ريزش سنگ مسدود شده است.

 قطر دهانه اين دو حلقه چاه سه متر و عمق آن 12 متر است كه جدار آن با سنگ و ساروج ساخته شده است. اين دو حلقه چاه توسط آبى موسوم به خيرآباد كه از منطقه رودبال سرچشمه مى‏گرفته پر آب مى‏شده و دو رشته جدول آب را به آسياب هدايت مى‏كرده است. يك رشته در بستر سنگى كوه حفر شده و داراى عمق زيادى است. اين رشته جدول مجراى اوليه عبور آب بوده و هم زمان با بناى مسجد است. رشته دوم جدول‏ها، از سنگ و ساروج ساخته شده‏اند كه مسير بعدى عبور آب بوده و احتمالاً مربوط به تعميرات عصر اتابكان است. اين جدول‏ها در تعميرات زمان قاجارها نيز مورد استفاه قرار گرفته است. اين دو جدول به يك رشته چاه‏هاى صخره‏اى كه در بالاى بنا وجود دارند، متصل مى‏شوند. مجموع اين چاه‏ها كه سيستمى نظير قنات دارد، هفت حلقه مى‏باشد كه در بستر سنگى كوه حفر شده‏اند. آب اين جدول‏ها تا فاصله 80 كيلومترى جريان مى‏يافته. اين آسياب در دوران اتابكان فارس هم زمان با تغيير بناى آتشكده سنگى به مسجد و در زمان قاجار و توسط قوام‏الملك تعمير شده است.سنگ نوشته‏اى از دوره قاجار بر سر در تونل ورودى آسياب نقر شده است. نگاشته‏هاى اين سنگ نبشته كه نسبتاً خواناست، به شرح زير است:

منابع: آثار عجم، فرصت‏الدوله شيرازى، انتشارات بامداد، 1362، ص100 / پايتخت‏هاى ايران، محمديوسف كيانى، سازمان ميراث فرهنگى كشور، تهران، 1374، ص 419 / شهر من داراب، حسين آزما، انتشارات كاوه آزما، 1375، ص 93 / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 2، ص 1314 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 41.

کوروش کمالي سروستاني

دانشنامه آثار تاريخي

کپی رایت © توسط دانشنامه فارس - (771 مشاهده)