•  صفحه اصلي  •  دانشنامه  •  گالري  •  كتابخانه  •  وبلاگ  •
منو اصلی
home1.gif صفحه اصلی

contents.gif معرفي
· معرفي موسسه
· آشنايي با مدير موسسه
· وبلاگ مدير
user.gif کاربران
· لیست اعضا
· صفحه شخصی
· ارسال پيغام
· ارسال وبلاگ
docs.gif اخبار
· آرشیو اخبار
· موضوعات خبري
Untitled-2.gif كتابخانه
· معرفي كتاب
· دريافت فايل
encyclopedia.gif دانشنامه فارس
· ديباچه
· عناوين
gallery.gif گالري فارس
· عكس
· خوشنويسي
· نقاشي
favoritos.gif سعدي شناسي
· دفتر اول
· دفتر دوم
· دفتر سوم
· دفتر چهارم
· دفتر پنجم
· دفتر ششم
· دفتر هفتم
· دفتر هشتم
· دفتر نهم
· دفتر دهم
· دفتر يازدهم
· دفتر دوازدهم
· دفتر سيزدهم
· دفتر چهاردهم
· دفتر پانزدهم
· دفتر شانزدهم
· دفتر هفدهم
· دفتر هجدهم
· دفتر نوزدهم
· دفتر بیستم
· دفتر بیست و یکم
· دفتر بیست و دوم
info.gif اطلاعات
· جستجو در سایت
· آمار سایت
· نظرسنجی ها
· بهترینهای سایت
· پرسش و پاسخ
· معرفی به دوستان
· تماس با ما
web_links.gif سايت‌هاي مرتبط
· دانشگاه حافظ
· سعدي‌شناسي
· كوروش كمالي
وضعیت کاربران
در حال حاضر 0 مهمان و 0 کاربر در سایت حضور دارند .

خوش آمدید ، لطفا جهت عضویت در سایت فرم مخصوص عضویت را تکمیل نمائید .

ورود مدير
مديريت سايت
خروج مدير
مسجد جامع عتيق


مسجد جامع عتيق يا مسجد جمعه يا مسجد آدينه، از كهن‏ترين مساجد شيراز است كه در شرق حرم شاهچراغ(ع) قرار دارد.اين مسجد دو ايوانى در سال 281ﻫ..ق به دستور عمروليث صفارى ساخته شد. ساختمان مسجد كه اولين هسته تاريخى شهر شيراز است، مشتمل بر بنايى مرتفع است كه داراى چندين حجره و شبستان است و برخى از قسمت‏هاى آن دو طبقه مى‏باشد. اين مسجد داراى 6 در ورودى و خروجى بوده است؛ دو در، در ضلع شمالى، يك در، در ضلع جنوبى، دو در، در ضلع غربى و يك در، در ضلع شرقى.

در ورودى ضلع شمالى به دوازده امام معروف است و كتيبه‏اى بر فراز آن قرار گرفته است كه در دوره صفوى و در سال 1031ﻫ..ق به خط على جوهرى نگاشته شده است. اين كتيبه تاريخ مرمت مسجد را در سال مذكور نشان مى‏دهد.سردر شمالى مسجد با كاشى مقرنس‏كارى شده است و بر روى چهار كتيبه نام دوازده امام بر روى كاشى نگاشته شده و در جرزهاى دو طرف اين سر در نصب شده است. در وسط ضلع شمالى مسجد، طاق‌نماى مرتفعى به نام طاق مرواريد قرار گرفته است كه در دو طرف بام آن دو گلدسته وجود دارد و سقف آن با آجر مقرنس‏كارى شده است.

 در حاشيه بالاى داخلى اين طاق نيز سوره «هل اتى» با خط نسخ بر روى كاشى نگاشته شده است. در انتهاى آن پلكانى است كه به پشت بام و گلدسته‏ها ختم مى‏شود و در پيشانى و جلو آنها كاشى‏كارى شده است و روى آنها با خط نسخ آيات قرآنى نگاشته شده است.در ضلع غربى اين طاق‏نما، دالان درِ دوازده امام (درِ شمالى) و پنج طاق‏نما قرار گرفته است و در پشت اين دالان و طاق‏نماها، شبستان كوچكى قرار گرفته است.در سال 1347 در شرق طاق‏نماى وسطى، شبستانى بزرگ به طول 30 متر و عرض 17 متر با 5 در آهنى مشبك و محرابى از سنگ مرمر و ازاره‏هايى تا ارتفاع يك و نيم متر با سنگ مرمر ساخته شده است. قسمتى از اين شبستان دو طبقه است و عرض آن نيز 5/5 متر مى‏باشد.  بر روى ستون‏ها و بدنه اين شبستان كاشى‏كارى شده و بر روى كاشى‏ها، آيات قرآنى، احاديث و تصاوير گل و بوته و خطوط اسليمى نقش بسته است. در حاشيه بالايى آن نيز سوره «هل‏اتى» به خط نسخ بر روى كاشى نگاشته شده است.در ضلع جنوبى مسجد طاق‌نماى بزرگى وجود دارد. در درون طاق‏نما، كتيبه‏اى قديمى از مقرنس كاشى با خط ثلث نگاشته شده است كه بخشى از آن باقى مانده است.

 بر فراز در ورودى شبستان ضلع جنوبى، كتيبه‏اى ديگر با خط ثلث پيچيده بر روى كاشى نگاشته شده است كه بخشى از آن تخريب شده است. اين كتيبه در زمان شاه طهماسب اول صفوى نگاشته شده و در پايان آن  تاريخ 973ﻫ..ق، تاريخ مرمت مسجد، ذكر شده است.در دو طرف شبستان دو طبقه وجود دارد كه سقف آن از آجر است و در انتهاى آن نيز، محرابى كاشى‏كارى شده قرار دارد كه بر فراز آن به خط كوفى «سوره توحيد» و نام «پنج تن» نگاشته شده و در زير آن دو آيه قرآنى به خط نسخ نگاشته شده و در پايان تاريخ 1361ﻫ.. قيد گرديده است. سقف اين محراب با كاشى لاجوردى كاشى‏كارى شده است و دو طرف محراب نيز سنگ كارى شده است. در كنار اين محراب، تاريخچه مرمت مسجد بر روى دو سنگ نقر گرديده است. هم‏چنين در كنار محراب منبرى چوبى قرار دارد كه به نام چهارده معصوم داراى چهارده پله مى‏باشد.در ضلع شرقى اين شبستان كوچك، شبستان چهل ستون قديمى با عرض 32 متر و طول 45 متر واقع شده است.

سقف اين شبستان از آجر است و در آن چهل ستون مكعب با طول 2 متر و عرض 2 متر قرار گرفته است. اين شبستان چهار در دارد كه به صحن گشوده مى‏شود. بر سردر اين شبستان كتيبه‏اى است كه با خط ثلث پيچيده نگاشته شده است و هم‌اينك برخى از قسمت‏هاى آن تخريب شده است. اين كتيبه نيز در زمان حكومت شاه طهماسب صفوى (930 ـ 984ﻫ..ق) نگاشته شده و بيانگر مرمت مسجد در آن تاريخ است.در مغرب شبستان كوچك، در قرينه با شبستان چهل ستون، شبستان بزرگى با عرض 35 متر و طول 45 متر ساخته شده است. سقف اين شبستان آهن كوبى شده و در آن 12 ستون بتون آرمه پوشيده از سنگ مرمر قرار دارد. ازاره شبستان تا ارتفاع 3 متر از سطح زمين، با سنگ مرمر پوشيده شده است.در اين شبستان منبرى 12 پلكانى از چوب و سنگ مرمر وجود دارد. بر روى ديوار و محراب آن نيز 13 كتيبه از آيات قرآنى و احاديث با خط ثلث و نسخ بر روى كاشى نگاشته شده است.

ضلع غربى  داراى دو در است كه سر در يكى از آنها، يزدى بندي است و مقرنس‏كارى و كاشى‏كارى و معرق‏كارى شده است. اين در كه يكى از درهاى مهم مسجد است، در دوران پهلوی به ‏وسيله اداره باستان‏شناسى فارس مرمت شده است. بر فراز اين در كتيبه‏اى است كه آيات قرآنى بر روى آن با قلم درشت و به خط ثلث بر روى كاشى نگاشته شده است و تاريخ 1027ﻫ..ق در پايان آن قيد گرديده است. در نزديكى و در امتداد همين كتيبه، كتيبه‏اى ديگر است كه قسمتى از آن باقى مانده و تاريخ 1026ﻫ..ق در آن قيد گرديده است كه بيانگر تاريخ مرمت بنا در زمان حكومت شاه عباس كبير (996 ـ 1038ﻫ..ق) است. در ضلع غربى اين مسجد ده طاق‏نما وجود دارد و در پشت آنها نيز شبستان كوچكى قرار گرفته است. در يكى از اين طاق‏نماها دالان در ورودى است.در ضلع شرقى مسجد نيز طاق‏نماى بزرگى قرار دارد كه در پيشانى آن اندكى كاشى‏كارى شده است و هم اينك نيز مورد مرمت قرار گرفته است. در شمال اين طاق‏نما، چهارطاق‌نماى كوچك است. در ضلع  جنوبى طاق‏نما نيز، چهارطاق‏نماى كوچك است كه يكى از اين طاق‏نماها، دالان درِ ضلع شرقى مسجد است و يكى ديگر از اين طاق‏نماها در شبستانى است كه در زوايه جنوب شرقى مسجد قرار گرفته است.صحن مسجد با مساحت 55 در 75 متر مربع با سنگ‏هاى مرمر مفروش بوده و در دالان‏هاى ورودى مسجد چندين سنگاب وجود داشته كه هميشه پرآب بوده تا موقع ورود اشخاص به مسجد، ابتدا پاى خود را بشويند و وضو بگيرند و پس از آن وارد صحن شوند. هم اينك يكى از اين سنگاب‏ها كه قطر داخلى آن نزديك به يك متر است و ناحيه خارجى آن دوازده ضلعى است، در اطراف آن نقش و نگارهايى وجود دارد و گرداگرد آن آيات قرآنى نگاشته شده است، در جلو پلكان ورودى موزه پارس نصب شده است. البته خطوط و نقوش اين سنگاب به جهت تأثير آب، كاملاً مشخص نيست. در وسط صحن مسجد، بنايى مكعب شكل از گچ و سنگ ساخته شده است كه نزديك به يك متر از سطح زمين بلندتر است و گرداگرد آن را ايوانى به عرض دو متر فرا گرفته است. اين بنا كه در سال 752ﻫ..ق به دستور شاه شيخ ابواسحاق اينجو حاكم فارس، ساخته شده، دارالمصحف، بيت‏المصحف، خدايخانه و يا خداخانه خوانده مى‏شود و اين بدان جهت است كه اين مكان علاوه بر نگاهدارى قرآن‏هايى تاريخى به خط اميرالمؤمنين على(ع)، امام حسن(ع)، امام صادق(ع) و چند تن از صحابه پيامبر و تابعين او، محل تلاوت قرآن نيز بوده است. هم اينك برخى از قرآن‏هاى مذكور در موزه پارس نگاهدارى مى‏شود. عمارت خدايخانه و ايوان‏هاى آن، داراى 12 متر طول و 10 متر عرض است و اتاقى كه در وسط آن قرار گرفته است داراي 8 متر طول و 6 متر عرض است كه از سنگ و گچ ساخته شده است. در ضلع شرقى و غربى اين اتاق، دو سنگ مشبك قرار دارد و در دو ضلع جنوبى و شمالى آن، هر كدام يك در ورودى است كه بر روى در ضلع شمالى خاتم كارى صورت گرفته است.در چهار گوشه خدايخانه، چهار ستون مدورِ مناره مانندى وجود دارد كه نماى بيرونى آن از سنگ‏هاى مكعب شكل آجر مانندى است كه لابه‏لاى آن سنگ‏هاى رنگين به كار رفته و با گچ نصب شده است. روى سنگ‏هاى ازاره پايين نيز نقش و نگارهايى ديده مى‏شود.سقف ايوان‏هاى شرقى و غربى آن به‏وسيله چهار ستون نگاهدارى مى‏شود كه سر ستون‏هاى آن به شكل مقرنس‏كارى، حجارى شده است. بر فراز هريك از اين ستون‏ها، قطعه سنگى است كه به شكل محراب درآمده و داخل آن خالى شده است و خطوط اسليمى و گل و بوته بر آن نقش شده است.سقف ايوان‏هاى شمالى و جنوبى خدايخانه نيز به وسيله دو ستون مدوّر نگاهدارى مى‏شود.معمارى اين بنا مانند خانه كعبه است اما گرداگرد خدايخانه، ايوانى به عرض دو متر ساخته شده است تا اتاق را از گرما حفظ نمايد. در پيشانى خارجى بالاى بنا و گرداگرد آن كتيبه‏اى با قلم درشت در زمان شاه ابواسحاق به خط ثلث عالى به قلم يحيى‏الجمالى الصوفى با عرض يك متر نگاشته و نقر شده است. به باور برخي از پژوهشگران ساختمان اصلي خدايخانه متعلق به دوران صفاريان است و تنها سقف آن توسط شيخ ابواسحاق مرمت شده است.مسجد جامع عتيق با مرور زمان و در اثر زلزله‏هاى متعدد در دوره‏هاى مختلف رو به ويرانى نهاده كه تاكنون نيز چندين بار مرمت شده است. تاريخچه مرمت اين مسجد با توجه به كتيبه‏هاى موجود عبارت است از:

1. سال 973ﻫ..ق در زمان حكومت شاه طهماسب اول صفوى.

2. سال 1031ﻫ..ق در زمان حكومت شاه عباس كبير توسط امام‏قلي خان والي فارس.

3. سال 1092ﻫ..ق در زمان سلطنت شاه سليمان صفوى توسط امام وردي‏بيك خلف بيگي والي فارس.

4. سال 1318 به بعد توسط اداره باستان‏شناسى فارس و با توصيه و مساعي آيت‏الله حاج شيخ يوسف حدائق و آيت‏الله حاج سيد عبدالحسين دستغيب و همياري مردم نيكوكار.

خدايخانه نيز پس از تخريب و از بين رفتن برخى از كتيبه‏هايش، توسط اداره باستان‏شناسى فارس و با هميارى محمدجواد واجد (شاعر)، سيد آقا بزرگ نسابه (خوشنويس)، عزيز صرافت (معمار)، رحيم صميم (حجار) و سيد هاشم (كاشي‏كار)، در سال 1326 كاملاً مرمت شد. از سال 1382 نیز مرمت این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و ادارۀ اوقاف و امور خیریه با همکاری شهرداری شیراز انجام شده است که هنوز هم ادامه دارد. اين مسجد در تاریخ 15/10/1310 با شماره 72 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.

منابع: آثار عجم، فرصت‏الدوله شيرازى، انتشارات بامداد، آبان ماه 1362، ص 435 / اقليم پارس، سيد محمدتقى مصطفوى، نشر تابان، تهران، 1364، ص 4، 6، 7، 50، 65 / بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، على‏نقى بهروزى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، ص 186 / تاريخ بافت قديمى شيراز، كرامت‏اللّه افسر، انتشارات انجمن آثار ملى، تهران، 1353، ص 51، 41 / جغرافياى كامل ايران، عبدالرضا فرجى، دبيران گروه‏هاى آموزشى جغرافياى استان‏ها، شركت چاپ و نشر ايران، تهران، 1366، ج 2، ص 858 / دايرة المعارف بناهاى تاريخى ايران در دوره اسلامى، مساجد، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، 1378، ص 169 / دايرةالمعارف فارسى، غلامحسين مصاحب، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1374، ج 3، ص 2766 / سفرنامه دیالافوآ در زمان قاجاریه، ترجمه فره‌وشی، کتاب‌فروشی خیام، تهران، 1361، ص 429 / شيراز در گذشته و حال، حسن امداد، اتحاديه مطبوعاتى فارس، ص 133 / شيراز شهر جاويدان، على سامى، انتشارات نويد شيراز، 1363، ص 558 / شيراز مهد شعر و عرفان، ا.ج. آربرى، ترجمه منوچهر كاشف، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، تهران، 1353، ص 19، 47 / شيراز و فارس، اداره سير و سياحت و اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامى فارس، شيراز، 1371، ص 13 / فارس، جهانگردى و توسعه، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، بنياد فارس‏شناسى، 1372، ص 69 / فارسنامه اين بلخى، ابن بلخى، توضيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، بنياد فارس‏شناسى، 1374، ص 407 / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 1، ص 213، 950 و ج 2، ص 1205 / فرهنگ فارسى دكتر معين، محمد معين، اميركبير، تهران، 1353ـ1358، ص 421 / كارنامه انجمن آثار ملى، سين بحرالعلومى، انجمن آثار ملى، تهران، 1355، ص 622 / لغتنامه دهخدا، على‏اكبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، 1372، ج 5، ص 6485 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 50، 120 / معمارى اسلامى ايران در دوره ايلخانيان، دونالد ن، ويلبر، ترجمه عبداللّه فريار، شركت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، 1365، ص 197 / معمارى ايران (دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 8.
کوروش کمالي سروستاني






[ بازگشت ]

دانشنامه آثار تاريخي

کپی رایت © توسط دانشنامه فارس - (1058 مشاهده)

وب سایت دانشنامه فارس
راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد.
طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری