ابومحمد روزبهان بن ابى نصر بقلى فسوى از علما و عارفان فارس است كه در سال 522ﻫ..ق در فسا به دنيا آمد و در سال 606ﻫ..ق در سن 84 سالگى در شيراز درگذشت. آرامگاه وى در شيراز، در انتهاى شرقى خيابان لطفعلى خان زند، در محلهاى كه آن را به مناسبت وجود قبر شيخ، درب شيخ مىخوانند، واقع شده است. در محوطه آرامگاه سه پله سنگى قرار دارد كه به ايوانى بدون سقف منتهى مىشود و در اطراف ساختمان كشيده شده است. در امتداد ايوان مسقف، ايوانى ديگر با عرض كمتر وجود دارد كه قبر شيخ و قبور چهار تن از فرزندان و فرزندزادگان وى در آن جا واقع شده است. بر پيشانى اين ايوان با خط نستعليق نوشته شده است:«آرامگاه شيخ كبير ابومحمد روزبهان، تولد در فسا 522 هجرى ـ وفات در شيراز 606 هجرى».
بر بالاى ايوان لوحى برنجى قرار گرفته كه اين عبارت بر روى آن نقر شده است: «لاالهالااللّه الملكالحق المبين».در پايين همين لوح، بر روى تكه سنگى نوشته شده:«اى تو را با هر دلى رازى دگر»
مقابل در ورودى، اتاقى با دو پنجره مشبك و كاشىهاى معرق قرار دارد. بين آن دو پنجره سنگ نبشتهاى است كه نام شيخ، سال تولد وى، سال درگذشت وى و تاريخ بنا وسازندگان آن شرح داده شده است.در جنوب اتاق، كتيبه ديگرى وجود دارد كه شامل دو قسمت مىشود. بر روى قسمت اول آن نوشته شده است:«شيخ روزبهان ابومحمد بن ابونصر بقلى فسايى شيرازى به سال 522 هجرى در فسا چشم به دنيا گشود و در محرم 606 هجرى در شيراز در خانقاه خود كه اكنون اين بنا در آن جا برپا شده است، جهان را بدرود گفت. اين عارف بزرگوار جامع بين كمالات صورى و معنوى، قال و حال، زهد و عشق، صحو و سكر، تحقيق و تعليم در شريعت و طريقت و پيشواى كاروان راه حقيقت بوده است».
در قسمت دوم كتيبه مذكور قسمتى از رباعيات شيخ روزبهان نگاشته شده است:
دل داغ تو دارد ارنه بفروختمى
در ديده تويى، وگرنه بردوختمى
جان منزل توست ورنه روزى صد بار
در پيش تو چون سپند بر سوختمى
***
زنهار در آن كوش كه باشى پيوست
مقبول كسان گرت برآيد از دست
مگذار كه افتى از نظر مردان را
هر چيز كه از طاق دل افتاد، شكست
***
تا چند سخن تراشى و رنده زنى؟
تا كى به هدف تير پراكنده زنى؟
گر يك سبق از علم خموشى دانى
بسيار بر اين گفت و شنود خنده زنى
***
اگر آهى كشم صحرا بسوزم
جهان را جمله سر تا سر بسوزم
بسوزم عالم ار كارم نسازى
چه فرمايى بسازم يا بسوزم؟
***
در اين زمانه منم قائد صراط اللّه
زحد خاور تا آستانه اقصا
روندگان معارف كجا مرا بينند
كه هست منزل جانم به ماوراء ورا
متن كتيبهاى كه در شمال اتاق قرار گرفته، دربرگیرندۀ آثار وی است:
آثار شيخ روزبهان: 1. لطايف البيان فى تفسير القرآن 2. عرايس البيان فى حقايق القرآن 3. مكنون الحديث 4. حدائق الاخبار 5. الموشح فى المذاهب الاربعه 6. كتاب العقايد 7. كتاب الارشاد 8. كتاب المناهج 9. مشرب الارواح 10. منطق الاسرار بيان الانوار 11. رساﻟﺔ الانس فى روح القدس 12. كتاب العرفان فى خلق الانسان 13. سير الارواح 14. عبهر العاشقين 15. لوامع التوحيد 16. مسالك التوحيد 17. شرح العجب و الاستار فى مقامات اهل الانوار 18. سير الارواح 19. السالكين 20. شرح الشطحيات فارسى 21. سلوﺓ القلوب 22. سلوﺓ العاشقين 23. مقاييس السماع 24. صفوﺓ مشارب العشق 25. ديوان المعارف 26. ﺗﺤﻔﺔ المحبين27. منهج السالكين.
حياط آرامگاه با سنگ، چكشى شده و كف اتاقها از موزاييك پوشيده شده است.سنگ قبر شيخ در صدر محوطه قرار گرفته است. سنگِ صندوقى بزرگى كه در حاشيه آن نام 14 معصوم به خط ثلث نوشته شده است، بر روى آن نصب شده است. بر روى سنگ قبر تاريخ وفات شيخ با اين عبارت: «فى منتصف محرم سنه ست و ستمائه» نوشته شده است. طول سنگ قبر يك متر و 69 سانتىمتر و عرض آن 56 سانتىمتر و ارتفاعش 46 سانتىمتر مىباشد.آرامگاه شيخ روزبهان در تاریخ 26/12/ 1353 با شماره 1043 در فهرست آثار ملى ايران ثبت گرديد.
منابع: آثار عجم، فرصتالدوله شيرازى، انتشارات بامداد، 1362، ص 461 / بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، علىنقى بهروزى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، ص 175 / تاريخ بافت قديمى شيراز، كرامتاللّه افسر، انتشارات انجمن آثار ملى، تهران، 1353، ص 100 / تذكره هزار مزار، ترجمه شدالازار توسط عيسى بن جنيد شيرازى، تصحيح نورانى وصال، انتشارات كتابخانه احمدى شيراز، 1364، ص 289 / جغرافياى كامل ايران، عبدالرضا فرجى، دبيران گروههاى آموزشى جغرافياى استانها، شركت چاپ و نشر ايران، تهران، 1366، ج 2، ص 860 / دايرة المعارف بناهاى تاريخى ايران در دوره اسلامى، بناهاى آرامگاهى، ويرايش محمدمهدى عقابى، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، 1376، ص 76 / شرح احوال و آثار و مجموعه اشعار به دست آمده شيخ شطاح روزبهان فسايى، غلامعلى آريان روزبهان، تهران، 1363 / شيراز در گذشته و حال، حسن امداد، اتحاديه مطبوعاتى فارس، ص 286 / شيراز شهر جاويدان، على سامى، انتشارات نويد شيراز، 1363، ص 151 / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 1، ص 1196 ـ 1195 / فرهنگ فارسى دكتر معين، محمد معين، اميركبير، تهران، 1353ـ1358، ج 5، ص 622 / كارنامه انجمن آثار ملى، حسين بحرالعلومى، انجمن آثار ملى، تهران، 1355، ص 511 / لغتنامه دهخدا، علىاكبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، 1372، ج 8، ص 10882 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 167 / معمارى ايران ( دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 87.
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری