آرامگاه سيدعلاءالدين حسين معروف به حسين كوچك، فرزند امام موسى كاظم(ع) و برادر شاه چراغ(ع) است كه در ميدان آستانه، در جنوب شرقى شيراز و در محله بالا كفت واقع شده است.
در اواخر قرن هشتم و اوايل قرن نهم، يعنى در زمان قتلغ خان، حاكم فارس، بناى اوليه آرامگاه سيدعلاءالدين حسين ساخته شد. آرامگاه درون باغى كه به باغ قتلغ معروف بوده، قرار داشت. بعد از مدتى باغ مزبور ويران گشت و قبر امامزاده نيز ناپديد شد. در اواسط دوران صفوى شخصى به نام ميرزا على كه از مدينه به شيراز آمده بود، قبر امامزاده را پيدا كرد و آن را تعمير اساسى كرد. پس از آن خليل سلطان ذوالقدر حاكم فارس (918 ـ 926) در زمان سلطنت شاه اسماعيل صفوى به تجديد بنا و تزيين آن پرداخت و در سال 923ﻫ..ق كار تزيين آرامگاه را به پايان رساند. كتيبهاى كه بر بالاى حرم مطهر قرار دارد، زمان اتمام تجديد بنا را نشان مىدهد:
اين بنا كز دولت سلطان خليل آمد پديد
سال تاريخش بجو از «خير باقى» والسلام
در سال 943ﻫ..ق و در زمان شاه طهماسب صفوى كارهاى تكميلى آرامگاه به پايان رسيد. در كتيبه ديگرى كه به خط ثلث نوشته شده و در داخل حرم قرار گرفته است درباره چگونگى انجام امور تكميلى توضيحاتى داده شده است.
پس از آن ميرزا ابوالحسن خان مشيرالملك گنبد آرامگاه را كه بر اثر زلزله صدمه ديده بود، مجدداً ساخت و در سال 1309 به دستور محمدرضا خان قوام الملك به آيينه كارى رواق آن پرداختند. شوريده شيرازى در مورد آيينه كارى حرم شعرى سروده است كه به خط نستعليق عالى در اطراف ضريح نوشته شده و در بيت آخر آن، زمان آيينه كارى را بيان كرده است:
منطق شوريده بهر سال تاريخش سرود
روى نه افلاك از اين آيينهها آيين گرفت
كف و ازاره داخل آرامگاه از سنگ مرمر است. سقف و ديوارهاى بنا نيز آيينهكارى شده است.در سال 1329 گنبد بنا را كه چندين مرتبه بر اثر حوادث مختلف صدمه ديده بود، برداشتند و در سال 1331 گنبد جديدى را با اسكلت فلزى بر روى آن نصب كردند. در حال حاضر اين گنبد با كاشىهاى معرق پوشيده شده و اطراف آن با كاشىهاى رنگين گل و بتهدار مزيّن شده است.مرقد امامزاده در شاهنشين جنوبى واقع شده است و ديوارها و طاق آن آيينهكارى شده، است. ضريح فلزى امامزاده قلمكارى شده است. دو در براى داخل شدن به حرم وجود دارد كه هر دو چوبى و منبت كارى شده هستند. يك در ديگر از طلا كه كار هنرمندان اصفهان است نيز براى حرم تهيه و نصب شده است. در اطراف اين در قصيدهاى از جمال جمالى شاعر معاصر شيرازى به صورت مينا كارى نوشته شده است كه دو بيت آخر آن ماده تاريخ است:
سال شمسى و هلالى كرد حسبالامر فالى
و اين دو مصرع را «جمالى» از ره اخلاص عنوان
از كرم يزدان درى بگشاد بر ارباب ايمان (1391 ق)
گشتاين باب حوايج بوسهگاه اهل عرفان (1350 ش)
در زاويه جنوب غربى آرامگاه برجى مكعب شكل از سنگهاى سفيد ساخته شده كه در چهار سوى آن ساعتهايى كار گذاشتهاند.در زاويه جنوب شرقى آرامگاه كه در حدود 80 سانتىمتر از سطح حياط بالاتر است، بنايى وجود دارد كه متعلق به آرامگاه سيد عبداللّه حجاب (ضياء السلطان) است.دو گلدسته كاشىكارى شده در دو طرف حرم قرار دارد. در بالاى ضلع جنوبى كنار دو گلدسته نيز دو ايوان به حياط مشرف مىباشد. هماينك صحن دوم زيبايى همراه با محوطهسازى مناسب توسط سازمان اوقاف و امور خيريه فارس در اين مكان در دست احداث است. اين بنا در تاريخ29/9/ 1316 با شماره 307 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
منابع: آثار عجم، فرصتالدوله شيرازى، انتشارات بامداد، 1362، ص 453، / اقليم پارس، سيد محمدتقى مصطفوى، نشر تابان، تهران، 1364، ص 67 / بزرگان شيراز، رحمتاللّه مهراز، انتشارات انجمن آثار ملى، شيراز، 1348، ص483 / بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، علىنقى بهروزى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، ص 165 / تذكره هزار مزار، ترجمه شدالازار توسط عيسى بن جنيد شيرازى، تصحيح نورانى وصال، انتشارات كتابخانه احمدى شيراز، 1364، ص 305 / جغرافياى كامل ايران، عبدالرضا فرجى، دبيران گروههاى آموزشى جغرافياى استانها، شركت چاپ و نشر ايران، تهران، 1366، ج 2، ص 857 / دايرةالمعارف تشيع، زير نظر احمد صدر حاج سيدجوادى، كامران فانى، بهاءالدين خرمشاهى، بنياد اسلامى طاهر، تهران، 1366، ج 1، ص 97 / دايرةالمعارف فارسى، غلامحسين مصاحب، انتشارات فرانكلين، 1345، ج 1، ص 1399 / شيراز در گذشته و حال، حسن امداد، اتحاديه مطبوعاتى فارس، ص 144 / شيراز، شهر جاويدان، على سامى، انتشارات نويد شيراز، 1363، ص 583 / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 2، ص 1188، / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 129 / معمارى ايران ـ دوره اسلامى، به كوشش محمديوسف كيانى، به همكارى جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 87.
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری