از بناهاى تاريخى مربوط به اواخر دوره زنديه و اوايل دوره قاجاريه است كه در مركز شهر قديمى جهرم و در نزديكى مسجد جامع واقع شده است. اين بازار كه به وسيله حاج محمد حسينخان جهرمى حاكم جهرم (م1256ﻫ..ق) ساخته شده، از دو رشته شمالى ـ جنوبى و شرقى ـ غربى تشكيل گرديده است. در تقاطع اين دو رشته چهار سوق وسيعى است كه داراى گنبدى مرتفع به صورت نيم كره است. بر روى گنبد بادگيرى 8 ضلعى ساخته شده كه داراى 8 منفذ مىباشد و دماى بازار را كنترل مىكند. بر روى ساقه اين گنبد اشعارى در مورد تاريخ ساخت بازار، به خط نستعليق بر روى كاشى نگاشته شده است. چهارسوق كه داراى طاقى ضربى است، بر روى يك هشتى قرار دارد. در چهار سمت هشتى بر روى ديوار سه كتيبه سنگى و يك كتيبه گچى وجود دارد. اين كتيبهها در دورههاى مختلف در حكم صدور فرمانى بودهاند كه براى اطلاع عموم در اين محل نصب مىشدهاند. بر روى كتيبهاى كه از سنگ مرمر ساخته شده و در شمال شرقى هشتى قرار دارد، نوشته شده: «در عهد سلطنت شاه عادل و دريا دل محمد شاه قاجار خلّد اللّه ملكه مدى الا و الانصار فرمان فرمايى نايب الاياله فرهاد ميرزا وفقه اللّه تعالى لما تحت و ترضى مقرب الخاقان ناظم الملك ميرزا محمدعلى خان بلده جهرم را از طرح و تمام صوادر حلمى و غير حلمى معاف داشت و هر كس هم بعد از سركار معظم هر آينه بخواهد طرح و صادرى به بلده جهرم حواله نمايد، به لعنت خدا و نفرين رسول خدا و غضب سايه خدا گرفتار شود. تحريراً فى غره شهر ذيحجه سنه 1257 مطابق اودئيل».
در گوشه جنوب شرقى هشتى، كتيبه سنگى ديگرى است كه متن آن چنين است:«طى نمىشود كه چون به مضمون احاديث معتبر از حضرت ائمه طاهرين وارد شده است هر كس مبدأ مدعى در عمل شر شود، الى يوم القيمه، عقاب آن راجع به سوى باعث بدعت اوست على هذا و هذه السنه 1254 جمعى از شرطلبان كه انس شيوهشان بر افساد ولايت بود، در خدمت اظهار محتسبى خواستند بر پا كنند كه از سباتين و زارعين چيزى بگيرند تا آن كه عالى جاه محمد قليخان تحقيق نمود كه اينعمل تا حال نبوده است. لهذا به صيغه لعنت بود موقوف داشتند كه هر كس از حاكم و نايب بعدها بخواهد اين عمل را بردارند، لعنت خدا باشد و از شفاء محمد فى يوم الجزا محروم باشد.»
بر روى كتيبهاى كه در گوشه جنوب غربى واقع است نوشته شده:«چندى است كه در جهرم شغل محتسبى برقرار شده است و اين عمل از عملهاى مذموم است و محض تحصيل دعاگوى دولت سر كار نواب اشرف والا روحى فداه از تاريخ شهر شوال سنه 1284 شغل محتسبى موقوف نمود كه هر حاكم و نايبى كه من بعدها محتسبى در شهر تعيين كند كه از بساتين چيزى دريافت كند، به لعنت خدا و نفرين رسول(ص) گرفتار شود. ارباب داران و مير دمن و زارعين قلمى مىشود كه محتسبى را به صيغه لعنت بود موقوف داشتيم احدى در جهرم از بابت محتسبى دينارى ندهد محض رفاه خلق دعاى خير به جهت دولت سركار اعلا به صيغه لعنت بود ايذاً موقوف داشتيم».
متن كتيبه گچى در شمال غربى هشتى واقع شده نيز چنين است:«در عهد پادشاهى محمدرضا شاه پهلوى به وسيله بانوان زينت الملوك على پور و بدر الملوك كريمى فرزندان شادروان حاج ميرزا عبدالحسين و شادروان خانم آغا حقيقت كازرونى تا آخر اسفند ماه 1348 در بازار نو سازى گرديد. با نظارت حبيب الله حقيقت».در بازار شمالى ـ جنوبى و در جنوب چهار سوق در هر سمت 18 زوج مغازه ساخته شده و در شمال چهار سوق 9 زوج مغازه ديده مىشود.در بازار شرقى ـ غربى و در سمت شرق چهار سوق 6 زوج مغازه وجود دارد. اين قسمت كوتاهترين قسمت بازار است. بازار غربى نيز داراى 31 زوج مغازه است. پنجرههايى كه در بالاى هر مغازه وجود دارند، نور مورد نياز مغازهها و بازار را تأمين مىكنند.در اطراف بازار 3 كاروانسرا ساخته شده كه جزء مجموعه بازار محسوب مىشوند. يكى از اين كاروانسراها در جنوب غربى بازار واقع شده و اكنون به عنوان پاركينگ اتومبيل مورد استفاده قرار مىگيرد.كاروانسرا يا تيمچه گلشن در جنوب غربى بازار واقع شده است و كاروانسراى لارىها در شمال غربى بازار ساخته شده است.ارتفاع بازار جهرم در گذشته بيشتر از اکنون بوده است. در تعميراتى كه در سالهاى اخير به عمل آمده، كف بازار را در حدود يك متر بالا آوردهاند و روى آن را آسفالت كردهاند. در زير چهار سوق حوضى سنگى ساخته شده است.اين بنا در تاريخ16/5/1352 با شماره 950 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيد.
منابع: آشنايى با معمارى اسلامى ايران، ساختمانهاى شهرى و برون شهرى، محمدكريم پيرنيا، دانشگاه علم و صنعت، تهران، 1374، ج 2، ص 221 / چهار بازار قديمى در فارس، اللّهقلى اسلامى، چاپ كورش، شيراز، بى تا، ص 39 / دايرة المعارف بناهاى تاريخى ايران در دوره اسلامى، بناهاى عامالمنفعه، كاظم ملازاده، مريم محمدى، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، 1379، ص 140 / فارس، جهانگردى و توسعه، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، بنياد فارسشناسى، 1372، ص 29 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، ج 1، ص 84 / معمارى ايران (دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 277.
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
