در شهر لار، در مركز شهر و در محلى به نام قيصريه ساخته شده است. اين بازار كه از بازارهاى قديمى شهر لار است، به گفته نخبه لارى در سال 81ﻫ..ق توسط يكى از حكام لار ساخته شده است. اين بازار بر اثر زلزله‏اى در اوايل هزاره دوم‏ﻫ..ق ويران شده و تنها بخش مركزى آن باقى مانده و پس از تسخير لار در زمان شاه عباس صفوى و به دستور وى توسط حاج قنبربيگ ذوالقدر جهرمى بازسازى شده است. سبك معمارى به كار رفته در اين بازار همانند بازارچه بزرگ اصفهان و بازار وكيل شيراز است.

بازار قيصريه از دو بازار متقاطع در جهت شمالى ـ جنوبى و شرقى ـ غربى تشكيل شده است. طول بازار شمالى ـ جنوبى بيش از 40/124 متر و طول بازار شرقى ـ غربى بيش از 6/117 متر مى‏باشد و به وسيله چهار سوقى به هم متصل مى‏شوند. چهار سوق بازار به صورت هشت ضلعى است و در چهار گوشه آن چهار باب مغازه از سنگ مقرنس و حجارى شده وجود داشته كه هم اينك هر مغازه از وسط به دو مغازه تبديل شده است. هر كدام از اين مغازه‏هاى زير گنبد مركزى، در پشت خود از طريق يك دالان و در كوچك به يك تيمچه يا غلام گردش راه مى‏يافتند. اين بخش از بازار به جهت ارتفاع زياد گنبد، دو طبقه و تقريباً قرينه هم‏كف مى‏باشد. مغازه‏هاى طبقه بالا مانند مغازه‏هاى طبقه پايين به دو بخش تقسيم نشده‏اند. در جلوى هر مغازه بالكنى به عمق تقريبى 5/1 متر وجود دارد كه لبه آن طراز پيشخوان مغازه طبقه اول است. از طريق پلكانى كه درِ ورودى آنها در تيمچه‏ها قرار گرفته، مى‏توان به اين مغازه‏ها راه يافت. در اطراف چهار سوق و در پشت مغازه‏ها بازارى به عرض 3/4 متر ساخته شده است. سقف چهار سوق كه گنبدى سنگى است، داراى طاقى ضربى با 18 متر ارتفاع مى‏باشد. در زير آن سنگ نبشته‏اى وجود دارد كه با خط ثلث بر روى آن عبارت «من على وصى مرتضى اكرما امام» نگاشته شده است. اين طاق عظيم بر روى يك هشتى قرار گرفته است و بر روى آن منفذهايى براى خنك كردن هواى بازار تعبيه شده است. وسعت چهار سوق 5/13 × 5/13 متر مربع مى‏باشد. بازار لار متشكل از سه بخش مى‏باشد: بخش مركزى كه دربرگيرنده هشت ضلعى گنبدى بر روى آن است. در هر گوشه اين هشت ضلعى يك ستون سنگى جهت حمل سنگينى بار سقف به ابعاد 5/1×5/1 متر وجود دارد. ستون‏ها به‌گونه‏اى ساخته شده‏اند كه زاويه هر دو ضلع از هشت‌ضلعى درست وسط آنها قرار مى‏گيرد. طول هريك از اضلاع هشت ضلعى داخل فضاى مركزى حدود 5/5 متر است كه 40/4 متر آن دهانه عبورى به طرف راسته‏ها و غلام گردش‏ها را تشكيل مى‏دهد. در اين بخش مركزى نيز پيش از اين حوضى هشت گوش قرينه با سقف هشت گوش آن وجود داشته كه هم‏اينك از بين رفته است. بخش دوم تيمچه‏ها يا «غلام‏گردان‏ها» هستند كه به بخش مركزى و راسته‏ها راه دارند و گرداگرد بخش مركزى را دربرمى‏گيرند. بخش سوم نيز راسته‏ها هستند كه در واقع چهار گذر عمود بر هم را تشكيل مى‏دهند. ارتباط راسته‏ها با ميدان و گذرها از طريق 6ـ5 پله برقرار مى‏شود. در دو سوى راسته‏ها نيز مغازه‏ها به گونه‏اى منظم و قرينه قرار گرفته‏اند. كف مغازه‏ها حدود 60 سانتى‏متر نسبت به سطح بازار بلندتر است. جلوى هر مغازه نيز سكويى به پهناى 50 سانتى‏متر و ارتفاع 60 سانتى‏متر قرار گرفته است. در انتهاى راسته‏ها، فضايى مربع شكل قرار گرفته كه گرداگرد فضاى اصلى يا مركزى بازار است. مصالح اصلى كه در ساخت بازار به كار رفته، سنگ تراش و ملاط گچ است. سطح كف بازار نسبت به ميدان و گذرهاى اطراف حدود 8/1 تا 2 متر پايين‏تر است. بنابراين براى ورود به بازار بايد از چند پله سنگى پايين رفت.

نور و هوا براى فضاى مركزى و ابتداى راسته‏ها از طريق راه هشت روزنه طاقى شكل كه در بالاى گلوبند در وسط گنبد اصلى فضاى مركزى ساخته شده، تأمين مى‏شود.بر روى كتيبه‏اى كه بر پيشانى طاق بزرگ چهار سوق قرار گرفته، نام معمار و نام بناى بازار و هم‏چنين تاريخ ساخت و مرمت آن با خط نستعليق چنين ذكر شده است:

در ادامه كتيبه نام معمار بازار يعنى استاد نورالدين محمد و نام بناى آن يعنى احمد سياه ذكر گرديده است. بعدها در زمان ناصرالدين شاه قاجار (1301ق) توسط فتحعلى‏خان حكمران فارس تعميراتى بر روى بازار صورت گرفت كه اين موضوع نيز بر روى كتيبه‏اى از سنگ مرمر با خط نستعليق نگاشته شده است. اين كتيبه بر سر در جنوبى بازار نصب شده است:

 در نزديكى بازار كاروانسرايى به نام گلشن ساخته شده كه هنوز هم آثار آن باقى است. بازار قيصريه لار در سال‏هاى اخير توسط سازمان ميراث فرهنگى مرمت گرديد.اين بازار در تاريخ21/8/1317 با شماره 315 در فهرست آثار ملى ايران ثبت شد.

منابع: اقليم پارس، سيد محمدتقى مصطفوى، نشر تابان، تهران، 1364، ص 94 ـ 367 / بازار قيصريه لار، الله قلى اسلامى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر فارس، ص 8 / بازار قيصريه لار، محمدحسن ضياء توانا، نشر نى، تهران، 1380 / تاريخ لارستان، سيدعلاءالدين مورخ لارى، تصحيح و تحشيه محمدباقر وثوقى، انجمن لارشناسى، راهگشا، شيراز، 1371، ص 35 / چهار بازار قديمى در فارس، اللّه‏قلى اسلامى، چاپ كورش، شيراز، بى تا، ص 8 / دايرة المعارف بناهاى تاريخى ايران در دوره اسلامى، بناهاى عام‏المنفعه، كاظم ملازاده، مريم محمدى، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، 1379، ص140 / دايرةالمعارف تشيع، زير نظر احمد صدر حاج سيدجوادى، كامران فانى، بهاءالدين خرمشاهى، مؤسسه دایرﺓالمعارف تشیع با همکاری سازمان نشر یادآوران، تهران، 1366، ج 3، ص 35 / دايرةالمعارف فارسى، غلامحسين مصاحب، انتشارات فرانكلين، 1345، ج 2، 2103 / فارس، جهانگردى و توسعه، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، بنياد فارس‏شناسى، 1372، ص 52 / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 2، ص 1507 ـ1506 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 56 ـ 196 / معمارى ايران (دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 277.

کوروش کمالي سروستاني

دانشنامه آثار تاريخي

کپی رایت © توسط دانشنامه فارس - (964 مشاهده)