از آثار تاريخى دوران قاجاريه است كه در ميان بافت قديم شيراز، فلكه آستانه، جنب امامزاده سيدعلاءالدين حسين واقع شده است. وجه تسميه نام اين حمام به جهت قرار گرفتن آن در سطحى پايينتر از كف زمين مىباشد. در حال حاضر با توجه به تعميراتى كه در اين حمام صورت گرفته، سطح حمام را با مصالح ساختمانى كمى بالاتر آوردهاند.مصالح اصلى به كار رفته در ساخت اين بنا آجر و سنگ مىباشد. اين بنا داراى دو در ورودى است كه در ضلع جنوبى و شرقى قرار گرفتهاند.در حال حاضر ارتفاع حمام از سطح كوچه 140 سانتىمتر پايينتر مىباشد و دهانه ورودى نيز 100 سانتىمتر است. پس از ورودى دالانى قرار گرفته كه داراى ابعادى به طول 30/3 متر و عرض 2 متر مىباشد و به وسيله يك طاق كليكى مسقف شده است.هشتى حمام، 75 سانتىمتر از سطح دالان پايينتر واقع شده كه ورودى آن داراى دهانهاى به عرض 80 سانتىمتر است. ارتفاع اين ورودى 2 متر مىباشد. وسط هشتى داراى ابعادى هشت ضلعى به اندازه 50/4×50/4 متر است.در اطراف هشتى چهار بينه تعبيه شده كه از يكى از آنها در حال حاضر به عنوان آبدارخانه استفاده مىشود. دهانه سربينه داراى 30/2 متر طول است. دو عدد از بينهها داراى عمق 3 مترى و دو عدد ديگر داراى عمق 2 مترى هستند.
ارتفاع هشتى از سقف تا كف حمام 80/4 متر است كه به وسيله يك گنبد كوتاه مسقف گرديده و وسط گنبد يك نورگير هشت ضلعى تعبيه شده و حوضچه قديمى حمام نيز به موازات نورگير در وسط هشتى واقع شده كه در حال حاضر روى آن را پوشاندهاند. حوضچهاى در جلو ورودى دالانى كه هشتى را به گرمخانه متصل مىكند، ساختهاند كه داراى ابعادى برابر با 5/1×5/1 متر و عمق 20 سانتىمتر است.ارتفاع سربينه 15 سانتىمتر بالاتر از كف حمام است و هر دو طرف سربينه دو سكو تعبيه شده است كه داراى ارتفاع و عمق 50 سانتىمترى است. ارتفاع سربينهها از سقف تا كف 70/1 متر مىباشد. در حال حاضر بدنه هشتى با تگرى سفيد و ازارهها سنگى (تا ارتفاع 50/1 متر) پوشيده شده است.در گرمخانه چهار نورگير به كار رفته كه داراى ابعاد مختلفى هستند. اتاق نظافت در سمت چپ گرمخانه در كنار خزينه واقع شده كه در حال حاضر مسدود است. چهار نمره خصوصى در گرمخانه به وسيله ديوارهاى الحاقى تعبيه شده است.در ضلع جنوبى گرمخانه يك حوضچه در بدنه ديوار تعبيه شده كه به صورت طاقنما مسقف گرديده و داراى ابعادى برابر با 75 سانتىمتر عمق، 10/1 متر دهانه، و 50/1 متر ارتفاع است.ابعاد گرمخانه 60/5×80/8 متر بوده، قوسها و طاقهاى گرمخانه دو به دو با هم قرينه مىباشند. ارتفاع گرمخانه نيز 20/4 متر از سقف تا كف حمام مىباشد كه به وسيله گنبد كوتاهى مسقف گرديده است. در حال حاضر از اين بنا به عنوان حمام عمومى استفاده مىشود.اين بنا هماينك هيچگونه تزيينى ندارد و در آن تعميرات جزيى انجام شده كه فرم اصلى و معمارى تاريخى آن را حفظ نموده. همچنين اين بنا داراى تأسيسات آب، برق و گاز مىباشد.
منابع: اسناد سازمان ميراث فرهنگى استان فارس / تحقيقات ميدانى.
کوروش کمالي سروستاني
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری