در شهر شیراز و نزديك ارگ كريمخانى، در ابتداى خيابان 22 بهمن و در پشت ساختمان مربوط به اداره مخابرات، عمارت ديوانخانه قرار گرفته است.اين بنا با مساحتى برابر با 840 متر مربع از آجر و سنگ ساخته شده و از آثار دوره زنديه است و در واقع يكى از وزارتخانههاى كريمخان زند بوده است.ديوانخانه در ابتدا حياط بزرگى بود كه تا باغ نظر امتداد مىيافت. در اين ديوانخانه، عمارتى بنا شده است كه داراى ايوان مركزى بزرگى با سقفى بلند و مسطح است و دو ستون يكپارچه مرتفع نيز در جلو آن قرار داشته است. آقامحمدخان قاجار اين دو ستون را به تهران منتقل كرد و در كاخ گلستان نصب نمود و به جاى اين دو، دو ستون چوبى در آن محل نصب كرد. سقف اين ايوان از نوع تخت و قاببندى بود كه اكنون بهطور كامل ريخته و سقف سوم يعنى خرپشته نمودار شده است. در دو طرف ايوان، دو راهرو وجود دارد.در دو طرف تالار اتاقهايى بنا شده كه محل انجام امور دفترى خاندان زنديه بوده است. اين اتاقها از بيرون پله ندارند و ارتباطشان از طريق راهرو است. بر روى راهروها، اتاقهايى وجود دارد كه داراى طاق و تويزه است. بر روى طاقها پوشش مقرنس وجود دارد كه روى آن نقاشى شده است.
در انتهاى ايوان يك فرورفتگى وجود دارد كه نام آن شاهنشين است و به صورت يك كانهپوش است. در جوار اتاق اصلى، پستو قرار گرفته است. پنجرههاى اتاقها كار گره است. در جلو تالار نيز، بر روى سنگهاى بزرگ و صيقلى، تصاوير جنگ رستم و اشكبوس حجارى شده است. همچنين در دو طرف آن، تصوير دو شير و دو باز حجارى شده است. چندين اندود گچ بر روى نقاشىهاى دوره زنديه در زمان قاجار و پهلوى انجام شده است. در جلو عمارت نيز، دو حوض بزرگ ساخته شده است.اين بنا هم اينك آبادانى ابتدايى خويش را از دست داده و در حياط بزرگ آن، ساختمان پست، مخابرات و بانك ملى احداث شده و تنها عمارت و بخش كوچكى از حياط آن باقى مانده است. هماینک ادارۀ پست جهت اجرای طرح احیاء مجموعه زندیه تخریب شده است و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس به مرمت و بازسازی آن مشغول است. عمارت ديوانخانهدر زمان قاجاريه، مركز پست و تلگراف هند و اروپا بوده است. مقرنسكارى، حجارى، نقاشىهاى دوران زنديه و بهويژه نقاشى مكتب شيراز، ويژگىهاى معمارى و هنرى اين بنا مىباشد. اين بنا در دوران قاجاريه ـ پهلوى و جمهوری اسلامی مورد مرمت قرار گرفت و در سال 1349 با شماره 914 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيد.
منابع: آثار عجم، فرصتالدوله شيرازى، انتشارات بامداد، 1362، ص 537 / بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، علىنقى بهروزى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، ص 143 / تاريخ بافت قديمى شيراز، كرامتاللّه افسر، انتشارات انجمن آثار ملى، تهران، 1353، ص 217، 218، 276، 278، 212، 232 / شيراز و فارس، اداره سير و سياحت و اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامى فارس، شيراز، 1371، ص 32 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 140 / معمارى ايران (دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ج 2، ص 239.
کوروش کمالي سروستاني
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری