سراى مشير يا سراى گلشن از آثار دوره قاجاريه در شيراز است كه در انتهاى جنوبى بازار وكيل و در گوشه شرقى آن قرار گرفته است.
اين سرا كه داراى طرح و نقشهاى چند ضلعى است، توسط ميرزا ابوالحسن خان مشيرالملك احداث شده است.سردر ورودى سراى مشير، داراى دو طبقه كاشىكارى شده است كه چند لچكى نيز در آن قرار دارد. در بالاى آن نيز، به جهت نورگيرى حجرههاى طبقه دوم سرا، پنجرهاى مشبك از آجر قرار گرفته است.رخ بام نيز از قطعات سنگ يكپارچه تهيه شده است. در دو طرف نماى سردر ورودى، دو اسپره كاشىكارى شده وجود دارد و بالاتر از آن، مقرنسهايى از كاشى قرار گرفته است. در زير آن كتيبهاى كاشىكارى شده با زمينه لاجوردى و خط نستعليق عبارت «سراى گلشن بناى مرحمت پناه حاجى ميرزا ابوالحسن خان مشيرالملك شيرازى» را نشان مىدهد. در پايين كتيبه، دو سنگ مرمرى قرار گرفته كه بر روى آنها در سه سطر عباراتى در بيان اهداف تأسيس سرا و وقف آن بر امام حسين(ع) حجارى شده است و در پايان نيز تاريخ 1282ﻫ..ق قيد شده است. در دو طرف اين دو سنگ، دو حاشيه كاشىكارى مزيّن به شاخ و گل و برگ، قرار گرفته است.
دو پله از دو تخته سنگ يكپارچه، در ورودى اين سرا به سوى دالان ورودى قرار دارد. در عرقچين سقف دالان ورودى ترنجهايى بر روى قطعات كاشىكارى وجود دارد.
سراى مشير داراى دو طبقه است كه كف پوش طبقه اول از قلوه سنگ و طبقه دوم سنگ و آجر است. در هر طبقه حجرههايى وجود دارد و در جلو حجرههاى طبقه دوم ايوانى قرار گرفته است. حجرههاى طبقه دوم يكتو هستند و جرزهاى لچكىهاى آن كاشىكارى شده است.مدخل ورودى سرا، كانه‌پوش بزرگى است كه به يك شاه‌تويزه تكيه كرده است.حجرههاى طبقه يا اشكوب اول، تو در تو مىباشد و به وسيله راهرويى به حياط متصل مىشوند. اين حجرهها داراى درهاى چوبى منبت و مشبكى هستند كه از چوب ساج ساخته شدهاند. سه رشته پلكان در دو ضلع مختلف طبقه اول را به طبقه دوم متصل مىكند.
طبقه يا اشكوب دوم در لبه ايوان داراى فخرمدين است. اين بنا خود به شكل هشت ضلعى است كه اتاقها در هشت ضلع آن قرار گرفته است.در وسط حياط نيز يك حوض بزرگ چهار ضلعى قرار دارد كه لبه و پاشويه آن از سنگهاى يكپارچه ساخته شده است و در آن سه فواره وجود دارد. در دو طرف اين حوض، باغچههايى قرار گرفته است و در آن درخت نارنج پرورش يافته است.در ضلع شمالى اين سرا، در فضاى بسته هشت ضلعى، تالارى قرار گرفته كه داراى سقف مرتفعى است كه كاشىكارى و مقرنسكارى شده است. در وسط گنبد آن نيز، بادگيرى وجود دارد كه در دهانه آن اشعارى مشتمل بر نام چهارده معصوم، با خط نستعليق بر روى كاشى نگاشته شده است. حد وسط و زير بادگير حوض سنگى هشت گوشى قرار دارد و سه حجره نيز در سه ضلع شمال، شرق و غرب تالار وجود دارد كه با دو ارسى به تالار گشوده مىشود. اين ساختمان در زمان پهلوی دوم مدتى در اختيار سازمان جلب سياحان فارس قرار گرفت. آنها نيز در اين محل قهوهخانهاى به سبك قهوهخانههاى قديمى احداث نمودند كه هم اينك تبديل به حجره فروش گليم فرش و لباس عشايرى شده است.در ضلع جنوبى حياط نيز تالار واتاقهايى در بخشهاى بالا و پايين قرار دارد. در ضلع شرقى و غربى حياط، مغازهها و راهروهايى وجود دارد كه درِ مغازهها همگى ارسىهاى چوبى است كه با شيشههاى رنگى تزيين شده است.
معمارى اين بنا برگرفته از معمارى كاروانسراهاى صفوى است.در زمان پهلوى كاشىهاى ريخته و دركهاى فرسوده و شكسته اين بنا مرمت شد. اين بنا با رنگ زرد و طرحهاى گلدانى معرّف سبك اختلاط است كه در زمان قاجاريه رايج شده بود.
سراى مشير علاوه بر يك ورودى در ضلع جنوب غربى، درى ديگر نيز در ضلع جنوب شرقى دارد كه به بازار نو مشير گشوده مىشود که هم اکنون به بازاری مکمل تبدیل شده است. هم‌اینک در مغازه‌های این سرا صنایع دستی فارس و ایران عرضه می‌شود.اين بنا در تاریخ 28/5/1347 با شماره 424 در فهرست آثار ملى به ثبت رسیده است.
منابع: آثار عجم، فرصتالدوله شيرازى، انتشارات بامداد، 1362، ص 502 / بناهاى تاريخى و آثار هنرى جلگه شيراز، علىنقى بهروزى، انتشارات اداره كل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، ص 261 / چهار بازار قديمى در فارس، اللّهقلى اسلامى، چاپ كورش، شيراز، بى تا، ص 31 / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 2، ص 1226 / گنجنامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دانشگاه شهید بهشتی با همکاری روزنه، 1381، ج 9 و 10، ص 16 / مراكز فرهنگى فارس، مركز انفورماتيك و مطالعات توسعه، سازمان برنامه و بودجه استان فارس، 1372، ج 1، ص 132.
کوروش کمالي سروستاني
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
