از آثار تاریخی دوران ساسانی ـ اسلامی است که در 8 کیلومتری جنوب روستای پوسکان و در حدود 15 کیلومتری جنوب کازرون واقع شده است. این قلعه که نخست بار در سال 1339 (1960م.) توسط لویی واندنبرگ کشف گردید، به نام «دژ دقیانوس» نیز معروف است.این قلعه دو طبقه، بر روی تپه‌ای سنگی بنا شده و دارای یک ورودی، دیوار محوطه با چهار برج دونبشی دور تمام و میان خالی، شکاف‌هایی جهت تیراندازی و دروازه‌ای به پهنای 80/1 متر است.اندازه ضلع‌های شمال غربی و جنوب شرقی قلعه که نقشه‌ای تقریباً مربع شکل دارد، 40/20 متر است و ضلع‌های شمال شرقی و جنوب غربی 60/20 متر است و با بیرون نشستگی برج‌ها، اندازه‌ها درضلع‌های شمال غربی و جنوب شرقی به 50/25 و در ضلع‌های جنوب شرقی و جنوب غربی به 70/25 متر می‌رسد.دیوار محوطه که ارتفاع آن در 8 تا 10 متر می‌رسد، دارای پهنایی به ضخامت 10/2 متر در بخش هم کف و 2 متر در طبقات است. این دیوار از رگچین لاشه سنگ‌های گرد آمده در ماده‌ای چسبیده از شفتۀ گچ بسیار غلیظ ساخته شده است. روکار بیرونی از رج‌های منظم خرده سنگ یا از قطعه سنگ‌های رگچین تشکیل شده است. قطر هر یک از چهار برج دونبشی 80/5 متر و قطر فضای درونی آنها 2 متر است. ارتفاع ورودی فضای داخلی برج‌ها 90/1 متر و پهنای آن نیز 70 سانتی‌متر است. برج دونبشی جنوبی نسبت به دیگر برج‌ها سالم‌تر است.

در دو سطح از ضخامت دیوار محوطه و برج‌های دونبشی 83 تیرکش عبور کرده که 39 تای آنها در دیوار محوطه تعبیه شده‌اند و 44 تای آنها در برج‌های دونبشی تعبیه شده است. این تیرکش‌ها با حاشیه‌های شیب‌دار از بیرون به شکل یک شکاف باریک مستطیل‌شکل، به ارتفاع 1 متر و پهنای 25 سانتی‌متر هستند. در داخل، این شکا‌ف‌ها به اندازه 50 سانتی‌متر پهن‌تر می‌شوند. لبه‌های بالایی و زیرین این تیرکش‌ها در یک نقشه افقی قرار دارند. شیب حاشیه در داخل، طاقچه‌ای تو دیواری را تشکیل می‌دهد. تنها ورودی قلعه که دارای قوسی خیزبلند است، در وسط نمای جنوب شرقی قرار گرفته است. این ورودی با ارتفاع 2 متر و پهنای 80/1 متر به نسبت کل بنا کوچک است. در بالای ورودی روزنه‌ای با ارتفاع 65 سانتی‌متر و پهنای 12 سانتی‌متر وجود دارد که مانند تیرکش‌ها، دارای حاشیه شیب‌دار است. در داخل قلعه، ورودی دارای یک درگاهی بلند است با قوسی خیزبلند.طبقه هم کف قلعه دارای دو ایوان و 6 اتاق مستطیل‌شکل پشت به پشت دیوار بیرونی، به شکل قرینه، پیرامون فضای مربع مرکزی قرار گرفته‌اند که راهرویی آن را احاطه کرده است.همۀ اتاق‌ها مستقل هستند و هیچ یک به دیگری راه ندارد و دسترسی به این اتاق‌ها از طریق راه‌رو ـ که اتاق‌ها را از فضای مرکزی جدا می‌کند ـ و از طریق ایوان ورودی امکان‌پذیر است.دو ایوان دارای طولی به اندازۀ 15/4 متر هستند. طول چهار اتاق در کنار این دو ایوان، 50/5 متر و طول دو تالار مستطیل‌شکل 20/8 متر است. عرض تمام این تالارها 3 متر است. فضای مرکزی که تقریباً مربع‌شکل است، به اضلاع 40/3 تا 60/3 متر، از نوع چهارطاقی است و از چهار ستون که توسط قوس‌هایی به یکدیگر متصل شده‌اند، تشکیل شده است. این فضا پوشیده نبوده زیرا ستون‌ها به شکل عمودی بالا می‌روند و هیچ‌گونه اثری از سقف‌بندی دیده نمی‌شود.دیوارهای داخلی بنا (به پهنای 10/1 متر) یعنی دیوار اتاق‌ها، از خرده سنگ‌هایی که به کمک ملاطی غلیظ به هم چسبیده‌اند، ساخته شده‌اند. اندوده‌ای از گچ که آثار آن هنوز در یکی از اتاق‌ها دیده می‌شود، ناهمواری سطح دیوارها را ‌پوشانده است.

سقف دو ایوان و تالارها به شکل طاق گهواره‌ای شکستۀ کم‌خیز است. ورودی‌ چهار اتاق‌ قوس‌خیز بلند دارد. ورودی تالارهای مستطیل‌شکل و ستون‌های فضای مرکزی دارای قوس شکستۀ کم‌خیز هستند. درگاهیِِ ورودی به یکی از اتاق‌ها از ورودی دیگر تالارها متمایز است؛ به دلیل حضور یک بیرون نشستگی در دیوار، این درگاهی به طرف داخل پهن‌‌تر می‌شود. سقف راهروی پیرامون فضای مرکزی، مربع شکل و از نوع طاق گهواره‌ای است.در این راهرو طاق‌دار، در میان ستون شرقی، فضای مربع شکل و دیوارهای بیرونیِ دو اتاق‌ در ابتدای پلکانی قرار دارد که به طبقۀ دوم می‌رود. این پلکان روی یک طاق گهواره‌ای صعودی قرار گرفته است و دارای 11 پله به ارتفاع 30سانتی‌متر و پهنای 30/1 تا 50/1 سانتی‌متر است.تعداد و ترتیب قرارگیری اتاق‌هایی که در طبقه دوم وجود دارد با طبقۀ هم‌کف یکسان است. اتاق‌ها اندکی بزرگ‌ترند زیرا دیوارهای بیرونی در این طبقه، ضخامت کمتری دارند. (2 متر به جای 10/2 متر در طبقۀ هم‌کف).طول دو ایوان به ترتیب 40/4 و 20/4 متر است. چهار اتاق که در کنار این ایوان‌ها قرار دارند، طولی به درازای 70/5 متر دارند و دو تالار مستطیل‌شکل 20/8 متر طول دارند. پهنای دو ایوان 80/2 متر است، ولی تالارهای دیگر به همان پهنای 10/3 متر هستند.از فضای مربع مرکزی به اضلاع 50/3 متر، چیزی جز پاسنگ چهارستون باقی نمانده‌ است.این بنا در تاریخ 11/6/1382 با شماره 9831 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

دانشنامه آثار تاريخي

کپی رایت © توسط دانشنامه فارس - (1336 مشاهده)