گورستان دارالسلام یا دارالسلم، یکی از قدیمی‌ترین قبرستان‌های شیراز است که در بلوار سیبویه قرار دارد. چنان که در کتاب شیرازنامه آمده است: «محمد بن یوسف ثقفی برادر حجاج بن یوسف در نُه الی ده فرسخی جنوب استخر شهر شیراز را بنیاد ساخت و روز به روز بر اهمیت آن افزود تا آن که بیشتر مردم استخر جلای وطن کرده و در شیراز مقیم شدند. در سال 363ﻫ..ق جای بر مردم چنان تنگ شد که امیر عضدالدوله در بیرون «درب سلم» شهری از نو بنا کرد و آن را کرد خسرو نام نهاد».بنابر آن چه که در کتاب‌های تاریخی ذکر شده، این قبرستان باید پیش از تاریخ 363ﻫ..ق در این شهر وجود می‌داشته که فناخسرو در سال 363ﻫ..ق در بیرون از آن، شهری از نو بنا نماید. از طرف دیگر در برخی از کتاب‌ها از جمله جلگه شیراز آمده است که وجه تسمیه این قبرستان به جهت قبر «شیخ عبدالله سلم» است.
در کتاب آثار عجم پیرامون شیخ عبدالله سلم آمده است: «ابن عبدالله صوفی، کنیتش «ابوزکریا» است. از اکابر متقدمین است، از مشاهیر مشایخ در شیراز. گروهی معتقد وی بوده‌اند و بر شیخ کبیر، در زمان، تقدم دارد، چنان که شیخ مذکور، گاهی در ضمن سخن، به تقریبی از او تمجید می‌فرموده و مزارش در بقعۀ کوچکی است بیرون دروازۀ شاه داعی، اول قبرستان دارالسلم و این گورستان، بسیار قدیمی است با فسحت و وسعت و در گوشه‌ای از آن، مهتابی بسته، موسوم به صفّه تربت. علی‌‌الحقیقه آن سرزمین افاضت‌‌قرین، عرصه‌ای است از بهشت برین، چو[ن] که اجساد چندین از پیمبران و اولیاء کرام و علمای عظام، در آن مدفونند».
از آن جا که شیخ عبدالله سلم از جهت زمانی بر شیخ کبیر ابوعبدالله‌بن‌خفیف تقدم دارد و زمان وفات شیخ کبیر 371ﻫ..ق بوده و برخی او را 261ﻫ..ق و برخی چون ابوالحسن دیلمی تولد شیخ کبیر را 207ﻫ..ق می‌دانند، بنابراین زمان تولد شیخ عبدالله سلم باید پیش از این تاریخ 207ﻫ..ق یا 261ﻫ..ق بوده باشد.از طرف دیگر قدیمی‌ترین سنگ قبر یافته شده در این قبرستان، متعلق به ابوالسائب بن اسحق شامی متوفی در سال 346ﻫ..ق است. بر این اساس این قبرستان باید پیش از این تاریخ وجود داشته باشد.بزرگانی که در دارالسلام به خاک سپرده شده‌اند عمدتاً فقیهان، عالمان، فاضلان، شاعران، نویسندگان و نقاشانی هستند که در دوره‌های مختلف می‌زیستند. برخی از این بزرگان عبارتنداز:
ـ شیخ سلم بن عبدالله صوفی. وی از مشایخ صوفیه بود و احتمالاً در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم وفات یافته است.
ـ ابوالسائب بن اسحق شامی. وی از اولیاء الله بود و در دورۀ عضدالدولۀ دیلمی در حدود 346ﻫ..ق وفات یافت.
ـ شیخ ابوعبدالله بابویی. وی از عارفان برجسته قرن چهارم بود و در حدود سال 374ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ احمد بن یحیی، ابوالعباس. وی از جمله عارفان بود و در قرن چهارم درگذشت.
ـ شیخ مؤمل بن محمد جصاص. وی از جمله مشایخ بود و در قرن چهارم درگذشت.
ـ حاجی ابراهیم خنجی. وی از محدثان و مصححان کتب حدیث بود و در قرن چهارم درگذشت.
ـ شیخ ابوطاهر محمد بنابینصر شیرازی. وی از جمله مشایخ بود و در سال 553ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ اوحد المحدثین ابوالمبارک عبدالعزیز محمدبن منصوربن‌ابراهیم. وی از عارفان بود و در سال 557ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ نجم‌الدین عبدالرحمن بیضاوی. وی از عارفان و عالمان بود و در سال 565ﻫ..ق درگذشت.
ـ عبدالرحمن‌بن‌محمد سعید‌الاقلیدی. وی از عالمان و زاهدان بود و در سال 567ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ ابوالحسن علی‌بن‌عبدالله کردویه. وی از جمله عالمان و عارفان بود و در سال 606ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ سعدالدین محمودبنمحمد صالحانی. وی از جملۀ ادیبان بود و در سال 612ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ ابوالقاسم عبدالرحیم‌بن‌محمد سروستانی. وی فقیه و عالم بود و در سال 620ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ سعدالدین یحیی صالحانی. وی از جمله مشایخی بود که بنای مسجدی را نهاد و در سال 623ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ موفق‌الدین. وی عالم، زاهد و مدرس بود و در سال 636ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ شهاب‌الدین ابوبکر محمد بیضایی. وی عالمی محقق بود و سالکی متبحر، در سال 642ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ جمال‌الدین فسایی. وی عارف بود و در سال 648ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ بهاءالدین بن عمر شلکو. وی عالم و عارف بود و در سال 668ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ‌حسین‌منقی.وی‌عارف‌و‌مرادبود و در ششصدواندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ شیخ محمد بن عبدالعزیز اسکندری. وی صوفی و امامی متبحر و منطقی بود و در سال ششصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ شیخ‌حسن‌تنککی.وی عارف و صوفی بود و در ششصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ شیخ احمد شهره. وی عالم و عارف بود و در ششصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ استاد فخرالدین احمد بن محمود. وی در قرائت عشره استادی ماهر بود و در سال 732ﻫ..ق درگذشت.
ـ مولانا علاءالدین محمد بن سعدالدین محمودالفارسی. وی عالمی فاضل و جامع علوم بود و در سال هفتصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ شیخ مجدالدین محمد سودانی. وی عارف و عالم بود و در سال هفتصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ شیخ نصرﺓالدین علی بن جعفر حسنی. وی عالم و عارف بود و در سال هفتصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ شیخ ابومبارک عبدالعزیز بن محمدبن‌منصور. وی خطیب و امام مسجد جامع عتیق در زمان اتابک زنگی بن مودود بود و در قرن هفتم درگذشت.
ـ شیخ ابراهیم‌بن‌داوود. وی مفسر، محدث، فقیه و قاری بود و در سال هفتصد و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ بهاءالدین محمد خوارزمی. وی عارف و قاری قرآن بود و در سال هفتصد و پنجاه و اندی (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ اتابک که در شمال گورستان قرار گرفته اما معلوم نیست که این مقبره به کدام یک از اتابکان فارس تعلق داشته.
ـ محمود دهدار. وی عارف، شاعر و مؤلف بود و در سال 997 (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ معین‌الدین ابومحمد محمودبنمحمد خفری (عیانی خفری). وی شاعر بود و در سال 1016ﻫ..ق درگذشت.
ـ حاج‌محمدعلی‌اصطهباناتی.وی جد محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تاجر و بازرگان بود و در قرن دوازدهم درگذشت.
ـ میرزا مهدی ملقب به نقیب الممالک. وی در سال 1241 (ﻫ..ق) درگذشت.
ـ حاج درویش حسن ملقب به نقیب الاشراف. وی در ضلع شرقی قبرستان در یک چهارطاقی با عنوان آرامگاه خانوادۀ نقیب دفن شده است. وی در سال 1267(ﻫ..ق) درگذشت.
ـ مولا احمد ارسنجانی. وی عارف، نویسنده مثنوی شوریه بود و در سال 1274ﻫ..ق درگذشت.
ـ حاج زین‌العابدین نایب الصدر رحمتعلی شیرازی. وی در سال 1208ﻫ..ق به دنیا آمد. او از جمله عارفان برجسته بود و در سال 1278ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا محمدعلی منشی. وی شاعر و خطاط بود و خط نستعلیق را خوش می‌نگاشت. در سال 1284ﻫ..ق درگذشت.
ـ لطفعلی خان شیرازی. وی نقاش معروف دورۀ قاجاریه بود و در سال 1288(ﻫ..ق) درگذشت.
ـ سید اسدالله غرّا شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1290ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا آقا صنعت. وی ساعت‌ساز و شاعر بود و در سال 1290ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا محمدجعفر بهجت شیرازی. وی مؤلف و خطاط بود و در سال 1296ﻫ..ق درگذشت.
ـ ملا عبدالله. وی خطاط بود و خطوط ثلث، شکسته و نستعلیق را خوش می‌نگاشت. کتیبه‌های حسینیه مشیر اثر اوست. وی در سال 1298ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا محمدعلی مشیرالملک. وی از وزرای فارس در اوایل قاجاریه بوده که قبر وی به قبر مشیر معروف است و بر روی آن عمارتی دو طبقه ساخته‌اند که به «چارطاقی مشیر» معروف است.
ـ سلطان الحاجیه، دختر مشیرالملک دوم میرزا عبدالحسن خان. مدرسۀ سلطانی از موقوفات وی است.
ـ فتح‌الله شیرازی (فتوحی شیرازی). وی شاعر بود و در سال 1300ﻫ..ق درگذشت.
ـ حاج‌محمدمهدی‌حجاب شیرازی. وی در سال 1224ﻫ..ق در شیراز به دنیا آمد، خطاط و شاعر بود و در سال 1304ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا آقا نور محمد عارف. وی شاعر بود و در سال 1305ﻫ..ق درگذشت.
ـ سیدعلی‌اکبرعلوی‌مجتهدی‌اردکانی.وی‌درسال 1225 ﻫ..ق به دنیا آمد. فقیه و مجتهد بود و در سال 1310ﻫ..ق درگذشت.
ـ حاج شیخ مجدالدین جوشن شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1312ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا ابوالقاسم شعری شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1317ﻫ..ق درگذشت.
ـ حسنعلی مضطرب شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1317ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا محمدعلی نثار شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1318ﻫ..ق درگذشت.
ـ حاجی‌اسدالله سلامی شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1323ﻫ..ق درگذشت.
ـ شیخ مفید داور شیرازی. وی در سال 1251ﻫ..ق به دنیا آمد، حکیم، عارف، شاعر، نویسنده و نقاش بود و در سال 1325ﻫ..ق درگذشت.
ـ فرخ بواناتی. وی شاعر بود و در سال 1326ﻫ..ق درگذشت.
ـ فضل‌الله شوکت شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1329ﻫ..ق درگذشت.
ـ کریم بینوای شیرازی. وی شاعر و موسیقی‌دان بود و در سال 1329ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا محمدباقر حسرت شیرازی. وی در سال 1253ﻫ..ق به دنیا آمد. عالم، نقاش مجسمه‌ساز و شاعر بود و در سال 1333ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا محمدحسین رخصت شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1333ﻫ..ق درگذشت.
ـ نصرالله فدایی شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1336ﻫ..ق درگذشت.
ـ حاج سید محمدباقر علوی اردکانی. وی در سال 1274ﻫ..ق به دنیا آمد، فقیه بود و در سال 1338ﻫ..ق درگذشت.
ـ غلامحسین مظفر شیرازی. وی شاعر بود به سال 1351ﻫ..ق درگذشت.
ـ میرزا علی معارفی شیرازی. وی شاعر بود و در سال 1334 درگذشت.
منابع: آثار عجم، محمد نصیر فرصت شیرازی، تصحیح منصور رستگار، تهران، امیرکبیر، سال 1377، ج 1، ص 134، 173، 914، 915، 949، 773ـ774، ج 2، ص 773، 913، 795، / احوال و آثار خوشنویسان، مهدی بیانی، تهران، انتشارات علمی، 1363/ بزرگان شیراز، رحمت‌الله مهراز، انجمن آثار ملی، تهران، 1348/ بزرگان نامی پارس، محمدتقی میر،
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
