در فاصله سه کیلومتری شمال تخت‌جمشید، در مسیر جاده شیراز ـ اصفهان و در سمت شمالی کوه رحمت در دامنه کوه و در یک فرورفتگی به صورت نیم دایره، سه نقش برجسته ساسانی به تصویر کشیده شده است که آن را نقش رجب یا نقش قهرمان می‌نامند.نقش برجسته نخست دربرگیرندۀ تصاویر شاپور و همراهانش می‌باشد که در ضلع شمالی این فضای حجاری شده، قرار گرفته است. این نقش برجسته 5/1 متر بالاتر از سطح زمین حجاری شده و دارای 6 متر طول و 4 متر ارتفاع است.در این نقش برجسته شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی، سوار بر اسبی بزرگ است. جامۀ وی ردایی پرچین است که تا ساق پایش امتداد یافته. نوارهای شاهانه‌ای به شلوارش متصل است که در اثر وزش باد به اهتزار درآمده است. نیام خنجر وی به کمر بسته شده و روبان‌هایی اطراف آن را فرا گرفته است. تاجی بر سر نهاده و موهای مجعد و انبوهش از دو سوی تاج افشان شده است. اسب شاپور نیز در حالی که دارای زین و یراق مزیّنی است، پای چپش را بلند نموده، در حالت حرکت به سمت جلو به تصویر کشیده شدهاست. شاه دهانۀ اسب را با دست راست خود گرفته است.
در پشت سر شاپور تصویر 9 نفر حکاکی شده در حالی که 8 نفر آنها کلاه نمدی بلندی به سر دارند و گردن بندهایی که با گل‌های گرد مزین شده است، به گردن دارند. یکی از این افراد، در بالای سر دیگران به تصویر کشیده شده است و تاج کوچک گردی بر سر دارد. سه نفر از آنها، به گونۀ تمام قد حجاری شده‌اند در حالی که دستشان بر قبضۀ شمشیری است که در جلو به کمر بسته‌اند. آنها قوی هیکل بوده، شلوارهایی بلند و چین‌دار به تن دارند که تا پشت پایشان امتداد یافته است، اما بلندی جامۀ آنها کمی پایین‌تر از زانو است. دارای کمربندی می‌باشند که مزیّن به گل‌هایی بر روی آناست. دست‌هایشان بر روی نیام شمشیری است که به کمر بسته‌اند و تا ساق پایشان امتداد یافته است. بالا تنۀ دو نفر دیگر نیز در ردیف جلو و کمی پایین‌تر از دیگران به نمایش گذاشته شده است.بر روی سینۀ اسب، سنگ نوشته‌ای به زبان پهلوی و یونانی در 5 سطر نگاشته شده است که ترجمه آن عبارت است از:
1. این پیکرۀ مزدیسن بغ (خداوندگار) شاپور شاهان.
2. شاه ایران و امیران که چهر (نژاد) از ایزدان.
3. پس (پسر) مزدیسن بغ اردشیر شاهان شاه.
4. ایران که نژاد از ایزدان، نوۀ بغ بابک.
5. شاه.
در نقش برجسته دوم، مراسم تاجگذاری اردشیر اول در ابعاد 5/2×5/4 متر حجاری شده است. در این تصویر که متشکل از 8 مرد، زن و کودک می‌باشد، نماد اهورامزدا حلقه یا تاج پادشاهی را به اردشیر می‌دهد. اردشیر در حالی که یک دست خود را به نشان احترام بلند کرده است، تاج پادشاهی را با دست دیگر از اهورامزدا می‌گیرد.
تاج شاهی وی کنگره‌دار بوده و نوار پهنی به دور سر شاه پیچیده شده و از پشت سر گره خورده و دو سر آن آویزان است. وی جامه‌ای پوشیده که بلندی آن تا زانوی وی می‌رسد و گردنبندی نیز به گردن آویخته است. موی سرش کوتاه است و انتهای ریشش پهن است.در پشت سر شاه دو نفر ایستاده‌اند که یکی از آنها مگس‌پرانی را بر فراز سر شاه گرفته و بدون ریش است و کلاهی بر سر دارد. فرد دیگر نیز یکی از بزرگان است که به حالت احترام ایستاده است. وی دارای ریشی است که انتهای آن پهن است. دست چپ وی در آستین است و با دست راست ادای احترام می‌کند.در جلوی شاه و نماد اهورامزدا، تصویر دو کودک حجاری شده که در دست یکی از آنها شیئی است که آن را به سمت بالا گرفته است.در پشت سر نماد اهورامزدا تصویر دو زن حجاری شده که دست‌ها را به نشانه احترام بالا برده‌اند. یکی از این زنان دارای موهای تابداده و لباس بلندی است.در بیرون از این مجلس و در سمت چپ آن، بالا تنۀ فردی به تصویر کشیده شده که دست راست را بلند کرده و کتیبه‌ای را نشان می‌دهد که سی و یک سطر به خط پهلوی ساسانی بر روی آن نگاشته شده است. براساس آن‌چه که در کتاب راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه آمده، این کتیبه مربوط به کرتیر می‌باشد و ترجمه آن عبارت است از:
1.پس من کریتر در شهر (= کشور) با راستی (= صادقانه) خدمت کرده‌ام و نسبت به ایزدان
2.و خدایان (= فرمانروایان) نیک پرستنده و خوش نیت بوده‌ام، بدین ترتیب من از ایزدان
3.این‌گونه در خواستم: چنان‌چه ایزدان، من کریتر را در جهان زندگان (= این جهان) به
4.ارجمندی (دارای) پایگاه (= مقام) کرده‌اید، همان‌گونه از این پس، در جهان مردگان (= آخرت)
5.نیز وسیله (رسیدن) به بهشت و دوزخ را به من بنمایید و در مورد این اعمال (= خدمات دینی و اداری) نیز که در شهر (= کشور) کرده می‌شود، در این مورد نیز
6.این‌که از این پس باید چگونه باشد، آن را به من بنمایید، که نسبت به آن گستاختر (مطمئن‌تر) باشم و آن
7.گونه که من از ایزدان درخواستم و من آن را (قبلا) نشان دادم. آنان همان‌گونه به من وسیله (رسیدن) به
8.بهشت و دوزخ و اردایی (= نجات) و دروندی (= عذاب) را به لطف این اعمال
9.نمودند، پس آن‌گاه، همین که ایزدان این امور مربوط به جهان مردگان (= آخرت) را
10.این‌گونه به من نمودند، آن‌گاه نسبت به ایزدان بسیار نیک پرستنده‌تر و خوش نیت‌تر
11.شدم؛ و نسبت به روان خویش نیز رادتر و راست‌تر
12.شدم؛ و درباره این یشت (= آیین عبادی یسنا) و اعمال (دیگر دینی) که در شهر (= کشور) انجام می‌گیرد بسیار
13.گستاختر (= مطمئن‌تر) شدم و کسی که این نامه (= کتیبه) را بیند
14.و (آن را به دقت) باز خواند، باشد که او نسبت به ایزدان و خدایان (= فرمانروایان) و روان خویش راد
15.و راست شود و درباره این یشت (= آیین عبادی یسنا) و اعمال (دینی) و دین مزدیسنا
16.که اکنون در جهان زندگان (= این جهان) انجام می‌گیرد، باشد که گستاختر (= مطمئن‌تر) شود و از آن پس
17.نسبت به امور (آخرت) ناباور نشود زیرا به راستی بداند که:
18.بهشت هست و دورخ هست و کسی که کرفه‌گر است، او به بهشت فراز
19.شود و کسی که بزه‌گر است، او به دوزخ افگنده شود و کسی که کرفه‌گر باشد و بر
20.کرفه، نیک رود (= نیک رفتار کند) باشد که به تن مادی او خسروی و آبادی
21.برسد و بر روان مادی او ارداتی برسد
22.چنان‌که به منِ کریتر رسید، من این نامه (= کتیبه) را نیز از این روی نوشتم که
23.چه منِ کریتر از آغاز تاکنون از سوی شهریاران و خدایان (= فرمانروایان) بسیاری آتشان (= آتشکده‌ها)
24.و موبدان را سند و پیمان نامه مهر کردم و من نام خویش را در بسیاری جای‌ها (= جاهای گوناگون)
25.بر سند و پیمان‌نامه و گزارش‌ها نوشتم که از فرازتر
26.زمان (= در آینده) کسی که پیمان نامه، گزارش یا سند یا هر نامه (= نوشته) دیگری را به ببیند، او
27.بداند که من همان کریترم که شاپور شاهانشاه «کریتر
28.موبد و هیربدم» نام کرد و هرمزد شاهانشاه و بهرام شاهان
29.شاه پسر شاپور، «کریتر هرمزد موبدم» نام کرد و بهرام
30.شاهان شاه پسر بهرام «کریتر، بُخت روان بهرام و هرمزد»م نام کرد.
31.نوشت «بُختگ»، دبیر کریتر سرور.
در نقش برجسته سوم، مراسم تاجگذاری شاهپور اول به تصویر کشیده شده است. این نقش که در سمت راست صحنه و تا اندازه‌ای در پشت صخره پنهان شده است، دارای 4 متر طول و 5/2 متر ارتفاع است.در این تصویر شاپوراول سوار بر اسب است و تاج یا حلقۀ شاهی را از اهورامزدا که خود سوار بر اسب است، دریافت می‌کند. اهورامزدا تاج کنگره‌داری بر سر نهاده و گیسوان مجعد و انبوهش را بر روی شانه‌ها ریخته و نوارهای پهنی که به دور تاج بسته شده، از پشت سر او آویزاناست. ردایی بر تن دارد که به وسیله روبانی بسته شده. اسب نیز زنجیری بر گردن دارد و منگوله‌هایی جهت تزیین زین و یراق اسب بدان آویزان شده است.نقش رجب در تاریخ 24/6/1310 با شماره 22 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منابع: آثار باستانی جلگه مرودشت، علی سامی، بنگاه علمی تخت جمشید، 1331، ص 58 / اقلیم پارس، سید محمد تقی مصطفوی، نشر اشاره، تهران، 1375، ص 36 / تمدن ساسانی، علی سامی، دانشکده ادبیات دانشگاه پهلوی، 1342، ص 60 / راهنمای تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد، فرخ سعیدی، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1376، ص 193 / راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه (پهلوی ـ پارتی)، سعید عریان، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1382، ص 171 / سفرنامه اوژن فلاندن، ترجمه حسین نورصادقی، تهران، 1326، ص 290 / کتیبه‌های پهلوی اشکانی (پارتی)، داریوش اکبرزاده، تهران، پارینه، 1382، ص 11 / کتیبه‌های پهلوی، سنگ نگاره، سکه، مهر، اثر مهر، ظرف نبشته، داریوش اکبرزاده، تهران، پارینه، 1381، ص 23.
كوروش كمالي سروستاني
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
