نشست علمی یادروز سعدی مطابق سنت هرساله، اول اردیبهشت ماه جلالی با حضور سعدی دوستان و سعدی پژوهان در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد.  سعدی پژوهان در این روز از «حديث خوش سعدي »گفتند؛ حدیثی که در  هفت اقليم دهان به دهان نقل می‌شود. در نشست علمی یادروز سعدی در سال 1394، احمد سميعي گيلاني با موضوع «مواجهه سعدي و حافظ»، اصغر دادبه با موضوع « خطا بوَد كه نبينند روي زيبا را(بحثي در جمال‌پرستي از ديدگاه سعدي)»، جعفر مويد شيرازي با موضوع « سعدي شيرين سخن» ، مصطفي مستور با موضوع « گلستان و داستان مدرن معاصر» و منصور پايمرد با موضوع « نگاه تصويرگرايانه سعدي به كنايه» سخنرانی کردند.   نشست یادروز سعدی با معارفه‌ کوروش کمالی سروستانی، مدیر مرکز سعدی شناسی به‌عنوان رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی مرکز فارس همراه بود

زیبایی از دیدگاه سعدی  

استاد برجسته فلسفه و ادبیات گفت: تاکید سعدی بر زیبایی با زیبایی در دیدن و شنیدن قوام می یابد. 

 اصغر دادبه در سخنرانی خود با عنوان «خطا بود که نبینند روی زیبا را» پیرامون زیباشناسی و زیباخواهی سعدی، ابراز کرد: در این جهانی که زندگی می کنیم جهان نسبیات است و جهان دیگر مطلق است معلوم است که زیبایی عامل عشق است. 

این سعدی پژوه با بیان اینکه سعدی دائم افکار مفتیانه صادر کرده است و در ۲۰ مورد این اتفاق افتاده است جریان زیبایی را در سروده های سعدی مورد اشاره قرار داد و ابراز کرد: گرچه زیبایی در این عالم یک سطح و یک عمق دارد، از دیدگاه سعدی این جهان مجاز است که پشت آن جهان حقیقت قرار دارد، در نتیجه آنچه این بزرگان می خواستند روی آن تاکید کنند این مسئله است. سعدی نیز بر این تاکید داشت. 

دادبه اشاره کرد: زیبایی ظاهری باید حکایت از زیبایی باطنی فرد کند مانند این افلاطون هم در جمهور بیان می کند. سعدی هم  مکرر به این موضوع  اشاره کرده است. 

این سعدی شناس با ابراز اینکه در فرهنگ ما همیشه تعلیم در کنار تربیت بوده است، ادامه داد: از این جهت، زیبایی به درد آدم شدن می خورد به این شرح که دو شیوه را بزرگان هم تاکید می کنند. 

وی تاکید بر تزکیه را حاصل نگاه بزرگانی چون سعدی دانست و افزود: دیدن زیبایی و شنیدن زیبایی نکته ایست که در فرهنگ ما سابقه دیرین دارد  و آنچه از آن تعبیر نظربازی می شود مورد اشاره قرار می گیرد. 

وی با بیان اینکه شنیدن زیبایی به سماع منجر می شود، خاطرنشان کرد: محصول شنیدن زیبایی به وجد آمدن است.  آنچه که سعدی بر این شیوه زیبایی تاکید کرده است. خلاصه سخن سعدی این است که دیدن و شنیدن زیبایی عامل تزکیه باطن است.

سوز و گداز سعدی 

در بخش نخست نشست های تخصصی یادروز سعدی دکتر جعفر موید شیرازی هم با موضوع «در بارگاه خاطر سعدی»سخنرانی کرد و گفت: همه ما از شعر سعدی لذت می بریم اما نمی دانیم که سعدی چه اندازه سوز و گداز کشیده است. 

این سعدی پژوه، ادامه داد: یکی از مواردی که در بوستان درباره آن سخن دراز می شود و درازترین داستان بوستان هم هست داستانی است که سعدی از سومنات هندوستان در کنتاب خود گنجانده است. این قصه بسیاری داستان به همراه خود دارد. 

وی تاکید کرد: سعدی در این نمونه از آثار جنبه داستانی را به جنبه تاریخی آن تقدم داده است. زیرا سعدی هیچگاه به هندوستان نرفته است. سعدی سخن وری خود را به این گونه اولویت می دهد. 

موید شیرازی افزود: به این شکل بسیاری از داستان های او خوانده ها و شنیده های او از کتابهاست منتها برای جذاب کردن آن و جاودانه شدن آن ها از این جهت است که این ها را با شخصیت خود در می آمیزد اما اینها واقعیت های تاریخی نیست به این خاطر درک آن برای ما مشکل می شود. 

 وی ابراز کرد: یکی از این داستان ها که با قطعیت می شود خیالی دانست داستان سومنات است. سعدی در این داستان می گوید من با بت پرست ها در بتخانه سر و کار پیدا کردم که بین ما درباره یزدان پرستی بحث هایی مطرح شد.

حکایت های سعدی محصول تخیل جمعی است

مصطفي مستور در این روز با موضوع « گلستان و داستان مدرن معاصر» سخنرانی کرد؛  مستور گفت: حکایات سعدی از سنت داستان نویسی کهن پیروی می کند و محصول تخیل جمعی است. 

 این داستان نویس ادامه داد: حکایت های سعدی اینگونه نیست که او درخانه اش نشسته باشد و از تخیلش حاصل شده باشد. این نقطه تفاوت اصلی او با داستان مدرن است، زیرا در داستان مدرن نویسنده داستان را در تخیل خود خلق می کند، در حالی که داستان های گلستان سعدی محصول تخیل جمعی است. 

وی تاکید کرد: سعدی به اذعان ما منتهای نظم شعر فارسی در درخشان ترین شکلش است افزون بر آن نثر سعدی موزون و خیال بر انگیز است. شاید هیچکس دیگری مانند سعدی در ادبیات نداشته باشیم که نثر را با نظم آشتی داده باشد. 

مستور دیگر تفاوت سعدی با داستان نویسان مدرن را برشمرد و گفت: تفاوت دیگر داستان کهن و داستان مدرن در این است که تقریبا سه چهارم این داستان ها بر دانای کل برپاشده و یک چهارم به شیوه اول شخص نوشته شده اند. از این رو، گاهی سعدی خود را از زاویه اول شخص می گذارد. 

وی افزود: داستان های کهن عموما پندگونه است درحالی که امروز این موضوع برای داستان نویس ضعف محسوب می شود. لذا، تفاوت دیگر حکایت های سعدی با داستان امروز در این است که عموما در داستان کهن، گفته می شود در حالی که تصویر نمی شود.

در داستان امروز به سختی می توان هدف نویسنده را جست 

مستور، اشاره کرد که در داستان امروز به سختی می توان هدف نویسنده را جست در حالی که در داستان های سعدی شخصیت ها در داستان های تیپ هستند و  تیپ سازی می شوند. 

این نویسنده گفت: از نظر مضمونی داستان های سعدی نمایش وضعیت انسان است. انسان آنچنان که هست. 

وی تفاوت سعدی با داستان نویسی مدرن را مورد اشاره قرار داد و گفت: چون انسان امروز پیچیده تر و غیرمعصوم تر شده است بنابر این نباید اهمیت گلستان را در این ببینیم که با مختصات داستان نویسنی امروز همراه نیست. زیرا، داستان های گلستان ساده و زیبا هستن و از همه مهمتر حاوی مفاهیم انسانی هستند. 

مستور خاطرنشان کرد: داستان مدرن نشنیدن و تمایل به نشنیدن بحران های تنهایی و عدم ارتباط را پدید آورده و همین می شود که مضمون هنر معاصر می شود. 

وی در پایان ابراز کرد: حکایت های سعدی دعوت به ارتباط های انسانی و دعوتی عام برای زیست بهتر و نیکی و خوبی می کند.

سعدی واقع بین است

 احمد سمیعی گیلانی  گفت: سعدی، خاکی و واقع بین و حافظ آسمانی و آرمانی است. 

این پژوهشگر  با موضوع مواجهه سعدی و حافظ در تبیین آن، توضیح داد: سعدی قاضی همدان را بخشایش پذیر می شناسد و حافظ واعظ را در جلوت و خلوت یکی می خواهد. باری، آن دو، در یک نقطه به هم می رسند، در عشق که کیمیای هستی است و آدمی طفیل آن است. 

وی با تاکید بر اینکه شاعرانگی در غزل سعدی زلال تر و ناب تر و در غزل حافظ صنعتگرانه استدر بیان این موضوع، ابراز کرد: آنجا که حافظ می گوید، «آن را که خواندی استاد گر بنگری به تحقیق/ صنعتگر است اما لطف بیان ندارد» به صنعتگری نه تنها نظر خوش ابراز می کند آن را لازمه شعر هم می داند. به واقع، حافظ خود را صنعتگر آن هم صنعتگری قهار است.

پراگماتیسم سعدی در گلستان بازتاب یافته که آیینه پرماجرای اوست 

وی با اشاره به این نکته که زلالی و نابی غزل سعدی از این جهت است که او به خلاف حافظ از معلومات و تتبعات خود به ندرت بهره جسته است، افزود: مباحث معیشتی و معلومات و تتبعات و پراگماتیسم سعدی در گلستان بازتاب یافته که آیینه پرماجرای اوست. 

سمیعی گیلانی آفرینش یا انتخاب موضوع در شعر را از راه تداعی عنوان کرد و گفت: در شعر سعدی، تداعی مستقیم و نزدیک به اذهان است و راه درازی را طی نمی کند، اما در شعر حافظ راه درازی می پیماید که دور از اذهان و مهجور است. 

وی با بیان اینکه شمار غزل های سعدی و حافظ نزدیک به هم است، افزود: سعدی و حافظ در انتخاب اوزان نیز هم سلیقه اند. وزنِ به اصطلاح نامطبوع در غزل های آنان وجود ندارد. فرق بارز غزل های اینها در آن است که ابیات سعدی بیانگر یک حال و تجربه عاطفی و هنری است. به تعبیری، غزل های سعدی تک بیتی نیست حال آنکه، هرچند حال و هوای واحد بر سراسر غزل حافظ حاکم است، ابیات در بسیاری از حالات به هم پیوند محسوس ندارند.

قوت بیان در غزل های سعدی در پیوند با معشوق است 

این سعدی شناس، ادامه داد:  لحن صمیمی و خودمانی، در هر یک از این شعرا شواهدی خوش و دلنشین دارد. از سویی قوت بیان در غزل های سعدی به ویژه در پیوند با معشوق بیشتر است. 

وی نشانه سبکی دیگر سعدی را خاکساری در قابل معشوق عنوان کرد و افزود: ایجاز حذف نیز در غزل های سعدی شواهد بارز دارد که نمونه آنرا در غزل های حافظ نمی توان یافت. گاه ایجاز با ترفند، از جمله ترفندی نحوی، قرین است. گاه نیز این ترفند به یاری عناصر آهنگ سخن انجام می گیرد. 

سمیعی گیلانی در پایان حافظ را در قبال ضعف های سرشت انسانی نامتساهل  دانست و ابراز کرد: سعدی به ضعف سرشتی انسان توجه دارد و پیش از همه آن را در خود سراغ می گیرد. از این رو بخشنده است. 

در ادامه نشست های تخصصی یادروز سعدی که در دو بخش برگزار شد، منصور پایمرد نیز با عنوان "نگاه تصویرگرایانه سعدی به کنایه" سخنرانی کرد.

و ی گفت: اگر سعدی را پادشاه سخن می‌دانیم، نمودش این است که بیش از هر کسی روح زبان فارسی را دریافته است و نباید شک کرد که کنایه‌های متداول زبان فارسی را سوای کنایه‌هایی که خود ساخته، بیش از همه در آثار خویش به کار برده است. درباره کاربرد کنایه در آثار سعدی کار درخوری نشده در حالی که باید فرهنگ کنایه‌ها در آثار سعدی منتشر می‌شد، ما درباره سعدی بیشتر انشا نوشته‌ایم تا پژوهش و تحقیق. 

این پژوهشگر افزود: در فرهنگ سعدی‌پژوهی که دستاورد آقای حسنلی است از 800 مقاله فقط 18 مقاله مربوط به زیباشناسی آثار سعدی است. در حالی که به سعدی باید بیشتر از منظر فرم نگاه کرد تا محتوا. 

پایمرد ادامه داد: سعدی از میان آرایه‌های ادبی بیشتر به کنایه التفاط داشته و به‌صورت گسترده از آن بهره گرفته است. نگاه زیباشناسانه و خاص سعدی به مقوله کنایه بیش از توجه به معنای دور کنایه صورت ظاهری آن بوده که برای بازی‌های زبانی به کار گرفته است.

 نشست‌ یادروز سعدی با دو هیئت رییسه شامل‌ علی‌اصغر محمدخانی‌، سیروس رومی‌، صادق‌پور‌، کاووس حسنلی‌، کوروش کمالی سروستانی و یزدان‌پرست برگزار شد.

..............................................

عکس‌ها: رضا قادری